Velen zochten in de zestiende eeuw een toevluchtshaven waar ze in vrijheid hun geloof konden belijden en beleven. Net als bij de vluchtelingencrisis die onze samenleving parten speelt, moesten autochtonen er toen mee leren omgaan dat de toevloed van vreemdelingen een grote impact had op hun samenleving. En de vluchtelingen zelf wisten soms niet of ze ooit nog terug konden naar hun thuisland. Misschien moesten ze zich er op voorbereiden dat hun vluchtoord noodgedwongen hun thuisland zou moeten worden. Zo werd Calvijn een paar jaar voor zijn overlijden alsnog een burger van de stad waar hij al zoveel jaren zijn stempel op kerk en samenleving had gezet.

Dat stempel was echter niet zonder problemen. De lezing van prof. dr. Michael Bruening op het congres maakte dat duidelijk. De Bolsec-kwestie illustreert dat de leer van de dubbele predestinatie weerstand opriep bij gereformeerden, die het verder in veel dingen wel met Calvijn eens konden zijn. Dat God bewust bepaalde mensen tot de eeuwige verdoemenis bestemde, was volgens hen onverenigbaar met de ruimte van het Evangelie.

Bruening liet zien dat het niet alleen Bolsec was, die Calvijns leer aanviel, maar ook andere protestanten in de Franse gereformeerde kerken. Ze verweten Calvijn, Viret en vooral Beza dat die God tot een wrede God maakten. Was de kritiek terecht? Daar kan in een historisch exposé niet zomaar een antwoord op worden gegeven.

Overhand

Het leek er volgens Bruening echter ook wel wat op dat ”odium Calvini” –haat tegen Calvijn– een rol moet hebben gespeeld bij de tegenstanders. Bij mij kwam de gedachte op dat bij veel gereformeerden vandaag de dag de stem van de bestrijders van de theologen van Geneve misschien wel de overhand gekregen heeft. Of dat terecht is, zullen we ons in ernst moeten afvragen, maar de indruk bestaat dat de leer van verkiezing en verwerping ook vandaag nog vele gereformeerden zwaar op de maag ligt.

Al kwam de gereformeerde traditie in historische zin misschien meer aan de orde, het mag niet onvermeld blijven dat het Calvijncongres deze week zijn grote waardering voor de kenner van de gereformeerde theologie bij uitstek, de Amerikaanse theoloog Richard A. Muller, te laten blijken. Zijn vele publicaties zijn voor de studie van de gereformeerde theologie van onschatbare waarde.

Naast de lezingen en presentaties van nieuw onderzoek, die de hoofdschotel vormen van een Calvijncongres, is het ook een traditie dat er ontspannende momenten zijn. Voor mij was het een verrassing om een acteur, die predikant geworden is, Stan Sturing, op een bijzondere wijze het persoonlijke levensverhaal van Calvijn te horen vertolken. De reformator die ergens schrijft dat hij niet graag over zichzelf spreekt, kwam tot leven in een voorstelling over diens leven van bijna 2 uur. Al was het fictief, het was met groot respect ingevuld vanuit de bronnen van Calvijn zelf. Alsof Calvijn zelf aan het woord was in een terugblik op zijn leven als door God geroepen reformator.

Holland

Het thema vluchtelingen was ook bepalend voor de excursie naar het bekende stadje Holland, dicht bij Grand Rapids. De afgescheiden predikant Van Raalte had zich daar met zijn gemeente in het midden van de negentiende eeuw gevestigd om de vervolging in Nederland door staatskerk en koning te ontkomen. In een barre wildernis is er een welvarend stadje ontstaan, waar de geestelijke invloed van ds. Van Raalte nog duidelijk aanwezig is. We bezochten met een aantal congresdeelnemers het Van Raalte Instituut, waar door een aantal gekwalificeerde wetenschappers de geschiedenis van de Nederlandse immigranten wordt gedocumenteerd en bewaard.

Al zijn de Hollanders Amerikanen geworden, het blijft belangrijk dat ze weten waar ze vandaan komen. Emeritus hoogleraar geschiedenis Robert P. Swierenga, die voor zijn werk de Nederlandse onderscheiding van Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw ontving, gaf een inleiding op zijn biografie van Van Raalte, die binnenkort verschijnt. Een boeiend verhaal over wat asielzoekers, die zelfs Nederland moesten ontvluchten, in hun nieuwe thuisland bereikten en wat ze nu nog voor betekenis hebben in de relatie met het land van hun vaderen.

Zo is het mooi te zien hoe een kerkhistorisch congres meer actualiteit krijgt dan je verwacht.

Emeritus predikant dr. M.A. van den Berg bezoekt het Calvijncongres in Grand Rapids en doet verslag. Deel 2 (slot).