Dit was het dan, schoot even door het hoofd van Berna Lakerveld (toen 58). Die middag van de valwind, 18 juni 2021, maakte ze met haar man Adri (72), net als iedere dag, een ommetje. Ineens begon het in het bos te regenen en te hagelen. „We zagen alle bomen op ons afkomen. Als luciferhoutjes knapten ze af en vielen ze onze kant op. Eén grijze muur kwam op ons af, en in dat grijs viel alles om. Het was een enorme herrie: het hagelde en stormde, en daarbij nog al die geluiden van dat afbrekende en vallende hout.”

Zoekend naar beschutting gingen Berna en Adri dicht bij elkaar tegen de stam van een dikke boom staan, onder de kruin schuilend tegen de hagel en de in het rond vallende takken. Uiteindelijk waaide ook die boom om: „Hij viel héél langzaam en wij vielen aan de zijkant mee. Daarna was het stil. We lagen midden in het groen. Toen ik overeind kwam, stond ik tot mijn borst in de bladeren. Het hele stuk om ons heen was plat.”

Wonder

Het relaas van Berna is een van de tientallen verhalen die Edith Hazelzet verzamelde. Rond de honderd personen interviewde ze: Leersummers die de valwind aan den lijve ondervonden, maar ook hulpverleners en klimaat- en traumadeskundigen. De gemeente Utrechtse Heuvelrug schenkt het boek dat Hazelzet schreef, ”Alsof de hemel naar beneden kwam”, aan alle huishoudens in het getroffen gebied –ter herinnering en deels nog ter verwerking– en aan wie betrokken was bij de crisishulpverlening en de nasleep van de valwind.

„Tienduizenden bomen gingen om alsof ze niets voorstelden, honderden woningen raakten beschadigd, tientallen auto’s werden geplet. Het is haast niet te bevatten dat natuurgeweld dit in één minuut kan veroorzaken”, zegt Hazelzet, die ook in Leersum woont. „Dat er geen doden vielen, blijft voor iedereen die het noodweer meemaakte een wonder. Ik noteerde veel verhalen van mensen die het ternauwernood overleefden.”

Weg kwijt

Leersum kreeg veel te verwerken. „Het dorp is blijvend veranderd”, ziet Hazelzet. Kort na de valwind raakte ze de weg kwijt in Leersum-Noord, de wijk die het zwaarst was geraakt. „Ik kon me niet meer oriënteren. Verdwalen in je eigen, kleine dorpje - dat is toch niet normaal? Maar het overkwam velen. Zo belangrijk zijn bomen blijkbaar om je weg te vinden. Dat vonden veel Leersummers nog het confronterendst. Schade aan huizen en andere eigendommen was te repareren. Maar dat het dorp in één klap een heel ander aanzien had gekregen, was veel lastiger. Het gevoel ergens anders te wonen terwijl je niet verhuisd bent, zei iemand. Tuinen waren helemaal kaal, in sommige straten stonden amper bomen meer. Wandelen in het bos kon maanden niet meer. De herfst en de winter waren daardoor heel deprimerend. Het duurde tot ver in het voorjaar van 2022 totdat alles opgeruimd was.”

De gemeente verdient volgens Hazelzet een compliment voor het voortvarende herstel van het openbaar groen. „Dankzij geld van de provincie en Staatsbosbeheer. Deskundigen vergelijken de verwerking van de valwind voor direct betrokkenen met een rouwproces. Herstel van de omgeving is een belangrijke factor om er weer bovenop te komen.”

In haar vergunningenbeleid bleek de gemeente minder buigzaam. „Iemand die met een hovenier een nieuwe tuin had ontworpen, moest vervolgens – in een lege tuin – flora- en fauna-onderzoek én archeologisch onderzoek laten doen. Een sloopvergunning voor een kapotte schuur werd pas na driekwart jaar verleend. Over zulke zaken zouden gemeenten nu al moeten nadenken, niet pas na een ramp. Is er souplesse met wetten en regels mogelijk in zo’n uitzonderlijke situatie?”

Hartkloppingen

Menigeen kan de valwind nog niet achter zich laten. „Het geluid van sirenes maakt mij steeds aan het schrikken”, vertelt Grethe (73), die haar herdershond uitliet. „Ik kon door de wind niet meer vooruit. De rollator vloog uit mijn handen, tegen het hek van de buren aan. Ik heb me vastgeklemd aan de paal van het 30-kilometerbord in de berm voor mijn huis. Het geluid van knappende bomen overstemde alles.”

Hazelzet: „Veel Leersummers hebben nu een heel andere associatie bij onweer. Vorige week was het code oranje. Op Facebook zag ik berichten waarin werd gedeeld dat men met samengeknepen billen zat te wachten tot het weer losbarstte. Kinderen waren bang. Ik ken mensen die er nooit meer overheen komen, vooral degenen bij wie een eerder, niet goed verwerkt trauma door de valwind weer de kop opstak. Het gevoel van veiligheid is bij hen helemaal weg.”

Kritisch is Hazelzet over de nazorg voor slachtoffers van de valwind. „Een aantal van hen is succesvol behandeld, anderen liepen soms aan tegen behandelaars die klachten als niet erg genoeg bestempelden. Ook werden symptomen niet gekoppeld aan het natuurgeweld. Een inwoner werd ’s nachts geregeld wakker van hartkloppingen. De cardioloog wilde bètablokkers voorschrijven, tot uit doorvragen en observatie bleek dat de patiënt alleen last van de kloppingen had als het harder waaide. Langdurige medicatie was niet nodig.”

Klimaatverandering

Hazelzets boek is ook een alarmsignaal. „Het had in Leersum heel anders kunnen gaan. Bij een storm vallen vaak doden, en dan zijn de mensen nog gewaarschuwd. Ook voor die achttiende juni was overigens een weeralarm uitgegaan. Toch waren velen toch niet op de hoogte. Een volle camping bleef gelukkig gespaard. De valwind passeerde die rakelings. De kans dat het even goed afloopt als dit in de nabije toekomst elders op deze schaal in bebouwd gebied gebeurt, acht ik nagenoeg nihil.”

„De valwind in Leersum was de klimaatcrisis in de praktijk”, meent Hazelzet. „Als oud-KNMI’er weet ik dat je één incident niet direct mag koppelen aan klimaatverandering. Maar het KNMI zegt ook dat door de opwarming van de aarde de condities voor valwinden vaker dan voorheen aanwezig zullen zijn. Als gevolg van de klimaatverandering ontstaan nieuwe incidenttypen, zoals natuurbranden, toenemende droogte die vaker optreedt en langere perioden duurt, wateroverlast en dus ook valwinden. Ons land is er niet klaar voor. De Wet tegemoetkoming schade bij rampen, die niet voor Leersum gold, strookt niet meer met de realiteit. Een tegemoetkoming vanuit het Rijk bij natuurrampen breder dan alleen bij overstromingen en aardbevingen is wenselijk, zeker voor gemeenten met beperkte budgetten.”

Alsof de hemel naar beneden kwam, Edith Hazelzet; uitg. Nabij Producties, Nijkerk; 300 pagina’s, € 22,50.