Hoe de SGPJ langzaam veranderde in een slangenkuil
Ooit was het een kweekvijver vol loyale en eensgezinde SGP-jongeren. Inmiddels is de SGPJ een organisatie in verval. Bezorgde oud-leden slaan alarm.
Hard gaat het eraan toe op de Twitteraccounts van een groepje SGPJ’ers in december 2022. Eén van hun leden die geregeld zijn rechtse opvattingen ventileert, Tom de Nooijer, ligt onder vuur. Aanleiding is zijn keus om mediaoptredens te gaan verzorgen bij een omstreden, rechts nieuwsplatform annex YouTube-kanaal, met de naam BLCKBX. „Zoek jij bewust zoveel ophef?”, wil mede-SGPJ’er Johan de Leeuw van De Nooijer weten. Als de discussie dreigt te ontsporen, grijpt een derde SGPJ’er met de naam Sarah in. Ze werkt in het onderwijs en twittert naar De Nooijer: „Ga je eens gedragen, joh”. „Ah, schooljuf. ’k Zie het al”, reageert die terug.
De ophef rond De Nooijers persoon is op dat moment allesbehalve nieuw. Al een paar jaar lang zorgt hij in de partij voor rumoer vanwege zijn soms controversiële, FVD-achtige uitspraken. Groot is dan ook de verbazing als hij in het najaar van 2021 opeens opduikt bij de SGP-Tweede Kamerfractie in Den Haag. Het betreft een stage; de partij biedt hem op de fractieburelen een inspirerende werkomgeving waar de student politicologie aan de Universiteit van Amsterdam onderzoek kan doen naar de ruimte voor het uitdragen van klassiek-christelijke opvattingen in de hedendaagse politiek. Dat is tot op heden althans de formele lezing. In de SGP zingt rond dat het uitstapje eerst en vooral was bedoeld om De Nooijer te masseren en te kneden, in de hoop hem zo te kunnen behouden voor de partij.
Drie bronnen, die dat aan het Reformatorisch Dagblad bevestigen, willen niet met hun naam in de krant.
De poging om De Nooijer te paaien, mislukt. Op de zevende etage van het tijdelijke Tweede Kamergebouw, waar de SGP’ers zetelen, zijn geregeld wrijvinkjes, waarna fractiemedewerkers hem moeten herinneren aan gemaakte afspraken over zijn media-uitingen. In de slotfase van zijn zogenaamde stage raakt hij ook nog eens gebrouilleerd met de plaatselijke SGP-fractie in Oldebroek, waar hij raadslid is. De Nooijer komt thuis te zitten. In een kort en zakelijk afscheid tijdens de SGP-fractievergadering van 22 februari 2022 in Den Haag is de constatering dat de stage, anders dan bedoeld, niet heeft geresulteerd in een tastbaar eindproduct. Er ligt geen scriptie, geen initiatiefnota, niets.
SGP-Kamerlid Roelof Bisschop overhandigt De Nooijer desondanks een aandenken; twee manchetknopen, met daarin het Tweede Kamerlogo. Het is een schrale troost.
Ideologische component
Zienderogen verslechteren de betrekkingen tussen De Nooijer en de SGP. In een spraakbericht van kort voor de Provinciale Statenverkiezingen van maart doet De Nooijer in verkapte bewoordingen de oproep niet langer SGP te stemmen. In zijn boodschap, die alles bij elkaar zo’n 8 minuten duurt, opent hij frontaal de aanval op de SGP Gelderland. Die had volgens De Nooijer veel meer moeite moeten doen om de inmiddels alweer afgeblazen samenvoeging van de gemeenten Barneveld en Scherpenzeel te blokkeren. Hij verwijt de SGP-vertegenwoordigers vooral onvoldoende oog te hebben gehad voor „de ideologische, principiële component” van dit verhaal.
Die komt er in zijn ogen op neer dat de gemeente als zelfstandige bestuurslaag moet verdwijnen. „En daar bovenop komt de Europese Unie en de VN en de WHO”, zegt hij. „Onderschat niet dat dat hier ook mee te maken heeft.”
Verderop zegt De Nooijer dat zijn distantie ten opzichte van de SGP Gelderland wordt veroorzaakt doordat die „ideologisch” niet doorheeft wat er gaande is „op groter niveau”.
Via WhatsApp gaat het fragmentje binnen de SGP binnen de kortste keren van hand tot hand. „Dit is populistische prietpraat”, zegt het Gelderse SGP-Statenlid Gerrit Averesch, die ook jarenlang landelijk hoofdbestuurslid was van de SGP. Hij ziet de actie van De Nooijer als diens zoveelste poging om de SGP maximaal naar rechts te trekken. Maanden na dato is Averesch nog altijd ontstemd. „Deze wartaal doet in geen enkel opzicht recht doet aan onze inhoudelijke afwegingen.”
Als De Nooijer begin deze maand in een podcast zijn twijfels uit over de effectiviteit van de coronavaccinatiestrategie krijgt hij het aan de stok met oud-SGPJ’er Rick van de Waerdt. „Ach, laat @tdenooijer maar lekker zijn ding doen”, meldt Van de Waerdt, die SGP-raadslid is in Ridderkerk en voor de partij op de kandidatenlijst stond bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen. „Hoe meer hij zich met FVD bezighoudt, hoe minder tijd hij heeft voor de SGP”.
Hoofdpijndossier
De Nooijer die iets roept en SGP-jongeren die vervolgens rollebollend met elkaar over straat gaan en elkaar de maat nemen; in de partij leidt het al enige tijd tot gefronste wenkbrauwen. Zeker bij een aantal oud-leden groeit de zorg dat het geluid van De Nooijer dat van het bestuur gaat overvleugelen. Én, dat de interne verdeeldheid steeds meer vat krijgt op de gehele jongerenorganisatie en mogelijk ook op het SGPJ-bestuur.
Helemaal uit de lucht gegrepen is dat niet. „Beste SGPJ-vrienden”, mailt bestuurslid Johan de Leeuw op 22 juli 2022 naar alle SGPJ’ers. De terugblik die volgt op zijn eerste anderhalf jaar in het bestuur mondt uit in een hartenkreet: „De afgelopen maanden heb ik gezien hoe SGPJ voor mij veranderde van een passie naar een hoofdpijndossier waar ik ’s nachts van wakker lag.” De slotsom is helder: De Leeuw legt zijn taken neer, maar blijft wel lid.
Binnen de SGPJ zingt rond dat De Leeuw aandrong op een steviger aanpak van De Nooijer én van Mathijs van der Tang. Ook rond Van der Tangs optreden is er geregeld deining, bijvoorbeeld na zijn moslimuitspraak in een recente documentaire van PowNed. De Leeuw wil desgevraagd bevestigen noch ontkennen dat hij is opgestapt omdat hij onvoldoende steun kreeg voor zijn pleidooi. Wel wil hij kwijt dat ook hij zich nog altijd zorgen maakt over de uitstraling van de SGPJ naar buiten toe. „Ik ben bang dat bij nieuwelingen en leden die pas bij de vereniging zitten het beeld ontstaat dat het geluid van Tom en Mathijs het SGPJ-geluid is. Die twee dreigen de organisatie te overvleugelen. Dat slaat over op een deel van de jonge leden. Die denken dat de SGPJ-congressen bedoeld zijn voor een wedstrijdje: Wie dient er de meest spraakmakende, rechtse motie in? Aan dat sfeertje moet echt hoognodig paal en perk worden gesteld. Het kan toch niet zo zijn dat je met bruine laarzen moet komen aanstampen naar een vergadering voordat je wordt weggestuurd?”
Saillant detail: na zijn vertrek uit het bestuur begint ook De Leeuw aan een stage bij de SGP-Tweede Kamerfractie in Den Haag. Mét succes: de jonge SGP’er ontpopt zich tot een getalenteerd ondersteuner van defensiewoordvoerder Chris Stoffer, die dankzij De Leeuws inspanningen met een initiatiefnota komt. Daarin stelt de SGP dat de Nederlandse krijgsmacht weer een eigen tankbataljon moet krijgen. „Fijn dat het dit keer wel is gelukt”, klinkt het op de fractieburelen als De Leeuw wordt uitgezwaaid.
Een destijds actieve SGPJ’er die anders dan De Leeuw de club inmiddels heeft verlaten, is Jurian van der Ree; oud- SGP/CU-gemeenteraadslid in Goes. Als De Nooijer in 2019 weer eens de publiciteit zoekt met een opiniestuk op de rechtse site Opiniez dient Van der Ree hem meteen van repliek. De Nooijer betoogt dat ”nuchter Nederland” een nieuw politiek thuis verdient bij een coalitie van FVD, PVV en SGP. Van der Ree reageert met een vlammende column op Cvandaag, waarin hij ChristenUnie en CDA noemt als de meest voor de hand liggende bondgenoten van zijn partij. Waarom hij geen lid meer is, wil Van der Ree niet kwijt.
Royementsprocedure
Willem Pos, SGPJ-voorzitter van 2016 tot 2019, glimlacht als hij hoort dat meerdere (oud)-leden hem in een terugblik omschrijven als een krachtpatser die én de boel in het gareel hield én ervoor zorgde dat niet individuele SGPJ’ers, maar de bestuursleden een stempel zetten op de media-uitingen van de SGPJ. „Dat van die media-optredens is op zich niet onwaar”, klinkt het diplomatiek, „maar deels kwam het ons ook een beetje aanwaaien.” In welke zin? Pos: „Ga maar na: 2017 was een jaar met een landelijke campagne en in 2018 bestond de SGP honderd jaar. Dan weten de media je vanzelf te vinden en met een beetje geluk blijven ze dan ook terugkomen. Daarvoor hadden we trouwens al een wekelijkse column op het CIP, nu Cvandaag.”
Als dergelijke SGPJ’ers verder bedoelen te zeggen dat hij dwarsliggers soms stevig tot de orde riep, is dat correct, bevestigt Pos. „Tijdens de campagne van 2019 maakten sommigen van ons selfies op bijeenkomsten van FVD. Die belde ik op. „Wat is dit, waar ben je mee bezig? Waar ligt je loyaliteit?”, vroeg ik dan. Dat is de rol die je als voorzitter hebt.”
In 2017 organiseerde De Nooijer voor de lokale SGPJ-afdeling Elburg-Oldebroek een discussiebijeenkomst over de islam. Via Facebook werd de avond aangekondigd met een poster waarop een bom was te zien met een ontstoken lont, waarna er ophef ontstond. Klopt het verhaal dat Pos De Nooijer daarna een spreekverbod oplegde? Pos: „De poster was ontworpen vanuit de landelijke SGPJ en bedoeld voor een thema-avond over jihadisme. Vandaar de bom. Nadat we hadden besloten dat niet het jihadisme maar de islam het onderwerp zou worden, is de bom blijven staan. Dat was gewoon een fout, op landelijk niveau. Daarom heb ik destijds tegen Tom gezegd: Deze kwestie gaan wij als landelijk bestuur in de media afhandelen. Hij heeft dat toen tandenknarsend geaccepteerd en mede daardoor was de ophef zo voorbij.”
Over de recente optredens van De Nooijer zegt Pos teleurgesteld te zijn. „Het landelijk partijbestuur van de SGP heeft in mijn optiek twee gelegenheden gehad om een royementsprocedure tegen hem in overweging te nemen. Eén, toen hij in Oldebroek voor zichzelf begon en twee, toen hij in campagnetijd dat spraakfragment rondstuurde over de SGP Gelderland. Beide keren heeft hij rond verkiezingen geprobeerd mensen doelbewust weg te houden bij de SGP.”
Interimmers
Na Pos’ afscheid op 30 maart 2019 gaat het vinden van een opvolger stukken lastiger dan daarvoor. In zijn laatste bestuursvergadering schuiven de achterblijvende bestuursleden via een stemming medebestuurslid Arie Rijneveld naar voren als interimmer; van het handjevol externe kandidaten is niemand geschikt. Rijneveld, die docent wiskunde is, wordt uiteindelijk aangesteld als volwaardig voorzitter als hij na het openstellen van de tweede ronde meesolliciteert. Na zijn afscheid op 17 april 2021 duurt het tot 9 april 2022 voordat huidig voorzitter Rody van Heijst kan worden aangesteld. Het gat daartussen moet worden opgevuld met twee interimmers: Leander Tramper en Peter de Leeuw.
Team Klaag
Rijnevelds bestuursperiode valt grotendeels in coronatijd en staat bekend als turbulent. Dat komt, zeggen meerdere SGPJ’ers, doordat in die tijd veel conversaties binnen de SGPJ zich verplaatsten van de gangbare fysieke (leden)bijeenkomsten naar allerlei informele appgroepen. Vooral de appgroep ”Team Klaag”, waar zowel leden als niet-leden in zitten, is berucht. „Rijneveld sprak rechtse leden net als Pos weleens aan op hun gedrag”, zegt een van de leden. „Voor corona gaf dat zelden ophef, maar in ”Team Klaag” ging het dan meteen van: „Wèèè, ik word op het matje geroepen.” En als Rijneveld zei: „U heeft nog 10 seconden” als iemands spreektijd bijna was verstreken, was het van: „Wèèè, censuur. Zagen jullie hoe ik monddood werd gemaakt?”
De Nooijer gebruikt de appgroep graag om zo input te verzamelen voor een van zijn mediaoptredens. Voor hij naar de studio moet, gooit hij dan een balletje op. Bijvoorbeeld op 2 juli 2021, als hij bij BNR de stelling mag becommentariëren dat 1 juli een nationale vrije dag voor de slavernijherdenking moet worden. Eén van de leden die hem een denkduwtje wil geven, brengt in: „Ik denk dat die negers blij mogen zijn dat die slavernij is geweest, anders zaten die landen nog steeds in de Middeleeuwen. Kolonialisme heeft veel welvaart gebracht.”
Het is niet de enige keer dat de gedachtewisseling een dergelijk peil bereikt. Meerdere leden in de appgroep reageren daarna overigens verontwaardigd. De oproep „meteen hiermee te kappen”, duikt meerdere keren op.In de loop van 2020 komt het SGPJ-bestuur voor een lastige keus te staan: de bestuurspost voor politieke zaken wordt vacant. Drie leden solliciteren; één van hen is De Nooijer. Het bestuur besluit het zekere voor het onzekere te nemen en gaat niet voor een meervoudige, maar een enkelvoudige voordracht. Johan de Leeuw krijgt de post, waarna ”Team Klaag” ontploft. Nog diezelfde ledenvergadering nemen de leden een motie aan, waarin staat dat het bestuur voortaan altijd met een meervoudige voordracht moet komen, behalve als er maar één geschikte gegadigde is.
Het bestuur legt die opdracht deels naast zich neer. In een nieuwe versie van het huishoudelijk reglement komt te staan dat een meervoudige voordracht tot de mogelijkheden behoort, maar dat het bestuur beslist.
Zo hopen de spanningen zich op. In het voorjaar van 2021 is het opnieuw prijs. Weer is er een vacature en weer solliciteert De Nooijer. Dit keer krijgt hij zelfs geen uitnodiging voor een gesprek. Het bestuur kiest wel voor een dubbele voordracht –Willeke Hoogendoorn en Gerard van Rijswijk zijn de kandidaten– maar De Nooijer zit daar dus niet bij.
Die gang van zaken gaat ook Arthur Polder te ver. Hij is voorzitter van de SGPJ-adviescommissie; een onafhankelijk adviesorgaan dat de schakel moet vormen tussen de leden, de vrijwilligers en het SGPJ-bestuur. Polder heeft de reputatie wars te zijn van politieke spelletjes, maar rekent het wel tot zijn taak actief signalen te verzamelen die kunnen duiden op onvrede over bijvoorbeeld het functioneren van het bestuur. Zodoende barst tijdens de (digitale) ledenvergadering van 17 april 2021, de laatste die Rijneveld voorzit, alsnog de bom.
Polder komt met een motie waarin met zoveel woorden staat dat het vertrouwen tussen het bestuur en de leden op een dieptepunt is beland. Hij draagt het bestuur op een stap opzij te doen en een externe adviescommissie aan het werk te zetten. Die moet bepalen wat voortaan rond sollicitatieprocedures de gang van zaken moet zijn.
Voorzitter Rijneveld gaat weg in een vervelende sfeer. Gevraagd naar zijn reactie laat hij weten dat hij intussen basisschooldirecteur is in Staphorst en niet zit te wachten op publiciteit vanwege een nevenfunctie die hij eerder in zijn leven „overigens uit volle overtuiging” heeft vervuld. Polder laat weten niet te willen reageren. De Nooijer bevestigt dat het bestuur-Rijneveld hem passeerde voor een bestuurspost, maar bestrijdt dat hij de motie vervolgens uit rancune mee-ondertekend heeft.
Hoe dan ook, de externe commissie komt er inderdaad. Drie adviseurs doen een jaar later verslag van hun bevindingen. Het betreft managementadviseur Dick Both, advocaat Pieter Weijers en jurist Hendrik Herweijer, werkzaam bij de Raad van State en fractievoorzitter van de SGP Goeree-Overflakkee. De teneur? „Het gevoelen van het toenmalig bestuur was echt: Wij moeten alles draaiend houden”, blikt Herweijer terug. „Dat gaf spanning, het op een correcte manier afwikkelen van benoemingsprocedures raakte daardoor in het gedrang. Soms was de beslistermijn al verstreken, terwijl de procedure nog niet was afgerond. Afgewezen kandidaten, die daar vooraf niet over waren geïnformeerd, kregen dan ter vergadering te horen: U wordt het niet.”
In eerste instantie keek de commissie vooral of de zaak te verbeteren was door wat aanpassingen te suggereren in de statuten en het huishoudelijk reglement. Herweijer: „Maar uiteindelijk was onze boodschap aan het bestuur: Wat ons betreft, zit het hem vooral vast op vragen als: Hoe kijk je naar elkaar, wat verwacht je van elkaar? Meer de cultuur dan de structuur, kortom.”
Zelfbeeld
„Dit is niet meer de oude SGPJ”, zeggen oud-leden die nog niet zo lang geleden actief waren binnen de jongerenvereniging. Ze beginnen over oud-voorzitter Willem Pos, die in de verkiezingscampagne van 2017 mocht aanschuiven bij ”De wereld draait door” om uit te leggen waarom de SGP-jongeren zich hadden aangesloten bij het Klimaatmanifest van schrijver en oud-D66-leider Jan Terlouw.
Anderen halen herinneringen op aan oud-bestuurslid Hans van ’t Land. Hij verscheen in 2017 in een filmpje waarin hij, net als ooit oud-D66-leider Hans van Mierlo, wandelend langs een van de Amsterdamse grachten de programmapunten van zijn partij opsomde. „Ik maak me ongerust over de politieke situatie in ons land”, ronkte Van ’t Land op gedragen toon. Op het eind lanceert hij een aanvalsplan „ter doorbreking van het oude, vastgeroeste liberale gedram”. Zelfs in het tv-programma Pauw en Jinek kreeg hij er complimenten voor.
In 2017 kreeg de SGPJ het ook voor het eerst voor elkaar het verkiezingsprogramma van de moederpartij bij te stellen. De algemene ledenvergadering van de SGP was het, anders dan het hoofdbestuur, met de jongeren eens dat in de tekst moest komen te staan: „De SGP is voor het afschaffen van het Europarlement.” Toenmalig SGP-Europarlementariër Bas Belder vroeg de jongeren achteraf op knorrige toon om opheldering over deze rebelse daad.
Is die mooie tijd voorgoed voorbij? „Het lukt de SGPJ van nu niet een helder antwoord te geven op de vraag: Wie willen we zijn?”, analyseert Hans van ’t Land, de man van het Van Mierlo-filmpje. Hij zat van 2015 tot 2018 in het bestuur en vervulde daarnaast nog diverse andere functies voor de vereniging. „Doordat een gezamenlijk zelfbeeld ontbreekt, is er nu veel gedoe. Dat is niet goed”, waarschuwt hij.
„Jezelf profileren lijkt voor veel SGPJ’ers van nu het doel te zijn”, zegt oud-bestuursadviseur Niek Bakker. Hij houdt z’n hart vast: „Het ontstaan van zo’n sfeertje is de nagel aan de doodskist van SGP-jongeren.”
In mijn tijd was het idee nog duidelijk: „Kom op, we zijn maar een jongerenorganisatie, zegt Van ’t Land. „De politieke haantjes vormden een duidelijke minderheid. Lid werd je gewoon omdat je je met de club verbonden voelde. Nu is er een sfeer ontstaan met congressen en ledenvergaderingen, waarbij over van alles en nog wat een statement moet worden gemaakt. De SGPJ is daardoor geen club meer waar je je mening kunt vormen, maar een organisatie waar je je bij aansluit om uit te spreken wat je vindt. Het is een platform geworden. Daar zitten risico’s aan.”
Nieuwelingen die van toeten noch blazen weten, worden nu in mum van tijd in een kamp getrokken, betoogt Van ’t Land. „Die druk om je maar uit te spreken, slaat door. Samen met het steeds intenser wordende sociale mediagebruik vormt dat een giftige cocktail. Alles wordt politiek gemaakt. Dat gaat dan doorwerken in bestuursbenoemingen. Alle kampen willen hun eigen vertegenwoordiger. Ze gaan klagen als dat niet gebeurt.”
Van ’t Land onderschrijft de analyse dat de aanwezigheid van leden met een grote profileringsdrang voor de SGPJ geen probleem hoeft te zijn. „In mijn tijd liep Tom de Nooijer ook al rond, maar die wist de boel toen zeker niet te overstemmen. Zijn geluid werd door veel oudere, ervaren leden gewoon spontaan gepareerd.” Het verhaal van het bestuur moet duidelijk zijn, zegt ook Van ’t Land. „Dan geef je de extremen minder kans zich te profileren.”
Motiedrift
Ook Bakker ziet met lede ogen aan hoe het oude ideaal van de SGPJ als vormingsinstituut achter de horizon verdwijnt. De profileringsdrang, die tot uiting komt in de motiedrift op vergaderingen en congressen, noemt hij ongekend. De suggestie dat het bestuur maar eens stevig van leer moet trekken, is volgens de oud-bestuursadviseur echter makkelijker gezegd dan gedaan. „Je moet daar echt heel voorzichtig mee zijn, want voor je het weet, ga je als bestuur zelf mee in het injecteren van een giftige cultuur in de vereniging.”
Het ongelukkige optreden van Mathijs van der Tang en de ophef die daarop volgde, is weer een nieuwe episode in de SGPJ-geschiedenis. „Ik vind het een taak van de politiek om de christelijke gemeenschap hier te beschermen, en dus moslims te weren”, stelde de SGPJ’er. Via Twitter drong oud-SGPJ-bestuurslid Maarten van Nieuw Amerongen er meteen op aan Van der Tang te schorsen. Zo veel haast had het bestuur nog niet.
Naar aanleiding van een promotiefilmpje verklaarde het op 3 mei in eerste instantie: „Zonder de inhoudelijke discussie op te zoeken, willen we benadrukken dat de geïnterviewde persoon niet namens SGP-jongeren spreekt”. Luttele momenten later luidde de tekst: „Zonder nú de inhoudelijke discussie op te zoeken”. Het woordje „nu” is dan toegevoegd.
Pas een ruime week later, op 12 mei, volgde een nadere reactie. Het bestuur is dan eindelijk tot de slotsom gekomen dat het „geen verantwoordelijkheid” neemt voor Van der Tangs uitspraken, maar over de manier waarop de inhoudelijke discussie wel of geen vervolg krijgt, wordt met geen woord meer gerept.
Inmiddels is de schorsing van Van der Tang alsnog een feit, maar over de beweegredenen daarvoor wil het SGPJ-bestuur alleen kwijt dat het om een optelsom van zaken gaat. Hoe dan ook, volgens de leiding van de jongerenorganisatie is de negatieve impact van Van der Tangs woorden blijkbaar nog groter dan die van De Nooijers oprispingen.
Hoe het verder moet? „Lastig”, zegt Bakker. „Types als De Nooijer en Van der Tang misbruiken de SGPJ, terwijl zo’n organisatie daar zelf min of meer weerloos tegen is.” De recente schorsing van Van der Tang noemt Bakker onontkoombaar, maar spijtig. „Lid zijn van een vereniging vraagt om dienstbaarheid aan en het zich voegen naar het belang van zo’n vereniging. De SGPJ is geen vehikel voor een eigen spoor, wat je daar verder inhoudelijk ook van vindt.”
„Na ons rapport zijn er diverse sessies geweest, zowel met alleen het bestuur als met bestuur en leden. Tijdens een daarvan, waar ik zelf bij was, proefde ik weer een beetje een sfeer van: Zo kan het niet langer, we gaan ervoor. De lucht leek wat te zijn geklaard”, zegt adviseur Herweijer.
Na de vraag hoe hij de huidige situatie taxeert, valt hij even stil. Dan: „Ik vrees dat ik mijn beeld weer moet bijstellen. De SGPJ lijkt weer helemaal terug bij af.”
