Op een vorig VVD-congres, in november, sprak Rutte duidelijke taal. Het aantal asielzoekers dat naar Nederland komt, moest „substantieel” omlaag, zo beaamde hij tegenover de rechterflank van de VVD’ers. Hij zou daar „vreselijk hard” aan gaan werken, zei hij toe, waarna hij het congres verzekerde dat hij met die woorden een „persoonlijk commitment” gaf.

Een half jaar later is het resultaat van zijn inspanningen nihil. Asielstaatssecretaris Van der Burg, ook VVD’er, toont zich alweer enkele weken openlijk bezorgd over de mogelijkheid van een nieuwe opvangcrisis. Zijn uitvoeringsorganisatie, de IND, luidde recent de noodklok; de dienst komt mankracht en middelen tekort. Dat betekent dat Rutte zijn partij zaterdag iets heeft uit te leggen. Waar blijft het maatregelenpakket waarmee de instroom van asielzoekers wordt afgeremd?

Het goede nieuws voor de premier is dat de kritische leden dit keer in aanloop naar het congres geen asielmoties hebben voorbereid. Rutte loopt dus niet het risico op pad te worden gestuurd met een door een meerderheid van de leden gesteunde oproep, waarin hij bijvoorbeeld een strakke deadline krijgt opgelegd. Dat de zeeën desondanks hoog zullen gaan, staat vast: drie leden hebben spreektijd aangevraagd en willen die benutten om Rutte te dwingen tot harde toezeggingen. Ongetwijfeld is het radio-interview dat VVD-prominent Henk Kamp woensdag gaf voor hen een steun in de rug. Kamp, die zaterdag wordt gekroond tot VVD-erelid, zei dat Nederland desnoods het VN-Vluchtelingenverdrag moet opzeggen of uit de EU moet stappen als dat nodig is voor het onder controle krijgen van de asielinstroom.

Wat Rutte de kritische leden na zaterdag kan bieden, is mede afhankelijk van wat de VVD uit het vuur weet te slepen in het coalitieoverleg met D66, CDA en ChristenUnie over asiel dat momenteel gaande is. Bij de talkshow Op1 zei CU-leider Bikker donderdag dat haar partij het strenger controleren van de grenzen om zo de instroom te beperken niet op voorhand taboe verklaart. Voor dergelijke controles, die gemeld moeten worden bij de Europese Commissie, biedt het Schengenverdrag overigens maar beperkt de ruimte: ze mogen in eerste instantie slechts voor twee maanden, met een maximale duur van een jaar. Voor ChristenUnie en D66 zal bovendien gelden dat ze alleen ”ja” zeggen tegen tijdelijke grenscontroles als het totaalpakket in balans is. Dat wil zeggen: als het niet alleen maatregelen bevat die asielzoekers moeten afschrikken.

Druk op fractie

Het grootste risico voor Rutte is dat de VVD-Tweede Kamerfractie uiteindelijk niet bestand blijkt tegen de druk uit het rechtse deel van de achterban. Maar zover is het nu nog niet. In het tv-programma Buitenhof suggereerde VVD-asielwoordvoerder Ruben Brekelmans dat de Vreemdelingenwet misschien maar moet worden aangescherpt. Statushouders zouden dan niet al na vijf, maar pas na zeven jaar in aanmerking komen voor een verblijfsvergunning voor onbepaalde tijd. Zo’n traject is echter tijdrovend en kan, afhankelijk van hoeveel vaart een bewindspersoon ermee maakt, wel jaren duren. Zolang de Kamerleden Rutte die tijd gunnen, is er weinig aan de hand. Het grootste risico is dan afgewend, namelijk dat de fractie het coalitieoverleg opblaast en in de Kamer buiten D66 en ChristenUnie om gaat zoeken naar steun voor een of enkele rechtse maatregelen.