Om hiervoor te waarschuwen heeft de inlichtingendienst de ongebruikelijke stap ondernomen om een rapport over dit fenomeen te delen met het grote publiek. Eerder bestempelde de inlichtingendienst de complottheorie in haar jaarverslag al als het „populairste extremistische narratief in Nederland”. Naar schatting geloven 100.000 mensen hier „in meer of mindere mate” in. Het aantal volgers is tegen de verwachting in flink gegroeid na 2021. In dat jaar raakten veel mensen geïnteresseerd in de theorie vanwege coronalockdowns.

De AIVD spreekt van „anti-institutioneel-extremisten” die ervan overtuigd zijn dat een elite „mensen wil onderdrukken, tot slaaf wil maken of vermoorden”. Die elite zou bestaan uit de overheid, de rechtspraak, media, de wetenschap en grote bedrijven. De meeste aanhangers zijn geweldloos.

Desondanks gaat hier op de lange termijn een dreiging vanuit. Als de theorie meer aanhangers krijgt, ondermijnt dat volgens de inlichtingendienst het vertrouwen tussen burgers en de overheid en tussen mensen onderling. Deze kijk op de wereld heeft „groeipotentieel” volgens de auteurs van het rapport. Verschillende groeperingen kunnen er makkelijk op aanhaken „doordat het narratief relatief wendbaar is door het opnemen van nieuwe boodschappen over actuele gebeurtenissen en fenomenen”.

Het beeld in oorlog te zijn met de elite kan door sommigen worden gezien als een rechtvaardiging van geweld, schrijven de opstellers van het rapport. Daar was volgens de AIVD bijvoorbeeld sprake van toen in 2022 een man werd gearresteerd die een moordaanslag beraamde op premier Mark Rutte. De man plaatste „opruiende berichten” in Telegramgroepen waarin veel anti-institutionele boodschappen werden verspreid.

Achter de ontwikkeling gaat onvrede schuil van mensen die zich ongehoord en niet geholpen voelen door de overheid. Daarom is het volgens de AIVD belangrijk dat de overheid, wetenschap, media en rechtspraak hun best doen het vertrouwen van de samenleving te „(her)winnen”.