Sinds jaar en dag informeert Bülent Mumay (1977) de lezers van de Frankfurter Allgemeine Zeitung over wel en wee in zijn land. De Turkse journalist schrijft elke twee weken een zogenoemde Brief uit Istanbul voor de Duitse kwaliteitskrant. Regelmatig neemt hij daarin president Recep Tayyip Erdogan de maat.

Tot oktober 2015 was Mumay chef van de webredactie van de Turkse krant Hürriyet. Vanwege het politieke klimaat in Turkije werd hij ontslagen. Na de poging tot staatsgreep in de zomer van 2016 werd hij opgepakt en na korte tijd weer vrijgelaten.

Hoe moeilijk of zelfs gevaarlijk is het leven voor een onafhankelijke journalist in Turkije zoals u?

„Een van de grootste moeilijkheden voor kritische journalistiek in Turkije is dat je niet weet wat je te wachten staat over wat je schrijft. Deze situatie van onzekerheid en onveiligheid vormt het grootste probleem. Er kan zomaar op je deur worden geklopt om een verklaring te komen afleggen op het bureau van de openbaar aanklager. Of je kunt ’s morgens van je bed worden gelicht voor arrestatie.”

Voordat je het ook weet of jezelf realiseert kun je voor de rechtbank worden gedaagd wegens het ‘delict’ van belediging van president Erdogan.

„De geringste kritiek op Erdogan en de AKP-regering kan door de rechterlijke macht worden geïnterpreteerd als „belediging van de president”. Je hoeft voor zo’n aanklacht overigens geen journalist te zijn. Gewone burgers moeten ook voor de rechtbank verschijnen voor dergelijke beschuldigingen. In 2022 werd een recordaantal van zaken over „belediging van de president” ingediend. Rond 20.000 mensen stonden terecht.”

Wat betekent deze situatie voor de media –en niet alleen voor de Turkse pers– om de komende presidents- en parlementsverkiezingen in uw land te verslaan?

„De druk op de pers is in de aanloop naar de verkiezingen significant toegenomen. De censuurpraktijken tegen online websites en sociale media hebben een recordhoogte bereikt, terreinen waarop de regering normaal gesproken niet kan interveniëren. Luttele weken voor de verkiezingen zijn bijna alle nieuwsartikelen die kritisch zijn over de regering geblokkeerd door de rechtbanken. Berichten op sociale media worden onleesbaar gemaakt. Buitenlandse websites in de Turkse taal vormen ook een doelwit voor de regering. Deze websites, die nieuws publiceren dat de Turkse media niet kunnen, kampen met diverse obstakels.”

Een Duitse journaliste maakte tijdens een interview in de stad Konya mee dat haar gesprekspartner plotseling verwoed om zich heen keek en vervolgens de conversatie abrupt beëindigde vanwege mogelijke afluisteraars. Herkenbaar voor u?

„Het is niet eenvoudig om als journalist je werk te doen in Anatolische steden, waar de AKP er sterk voor staat bij de verkiezingen. Echter, niet alleen in deze steden, ook elders worden journalisten bij het afnemen van straatinterviews gehinderd door verschillende interventies. Dat doen niet alleen AKP-aanhangers, maar doet evengoed de politie van tijd tot tijd.”

Uit uw bijzonder informatieve tweewekelijkse ”Brieven uit Istanbul” in de Frankfurter Allgemeine rijst een gedetailleerd, werkelijk donker beeld op van de sociaal-economische situatie in Turkije. Heel recent schrijft u bijvoorbeeld dat 49,6 procent van de Turkse bevolking onder de hongergrens leeft en zelfs 90 procent onder de armoedegrens.

„Ongelukkig genoeg kleurt dit beeld elke dag donkerder. Het presidentiële systeem dat door Erdogan is geïntroduceerd met de belofte van „Ik zal de Turkse economie tot grote hoogte brengen”, heeft Turkije in economische termen twintig jaar teruggevoerd. Als we naar de markt gaan, kunnen we niets tegen dezelfde prijs kopen een week later. Onze koopkracht daalt dag aan dag door Erdogans economisch beleid. Onze kinderen kunnen niet goed eten, onze jongeren kijken naar een toekomst in andere landen.”

Mondt deze ernstige sociale crisis in combinatie met de grote verliezen aan mensenlevens en menselijk lijden door de verwoestende aardbeving uit in het politieke einde van Erdogans heerschappij of voorziet u een ontsnappingsroute voor de president en zijn AKP-entourage?

„De economische crisis heeft Erdogan een heleboel stemmen gekost. De AKP was gewend de meeste stemmen te krijgen van de lagere en middenklasse. Juist deze groepen zijn het meest getroffen door de economische crisis. Het is voor Erdogan derhalve onmogelijk hetzelfde niveau aan stemmen te krijgen als van de laatste verkiezingen.

De aardbeving zal niet specifiek een daling in de deelname aan de verkiezingen veroorzaken. Intussen probeert Erdogan het met de propagandaleus ”Ik zal Turkije weer op de been helpen”. En dat ondanks het feit dat hij grote verantwoordelijkheid draagt voor de verwoesting die door de aardbeving is aangericht. Ik denk niet dat het publiek te veel geloof zal hechten aan deze belofte.”

Speelt de kwestie van de Syrische migranten nog een rol in deze Turkse verkiezingen?

„Turkije herbergt meer dan 4 miljoen vluchtelingen. De overgrote meerderheid van hen woont niet in kampen, maar leeft verspreid over Turkije, vooral in Istanbul. Met de verdieping van de economische crisis zijn de burgers steeds meer gaan ageren tegen Erdogans immigratiebeleid. Zoals we weten, vallen de ”anderen” het eerst af wanneer het brood opraakt in een land. Dat is de reden waarom de regering brede kritiek oogst over de Syrische migranten. De oppositie belooft „een waardige terugkeer zonder racisme” van Syriërs wanneer zij de verkiezingen wint. Dat zou kunnen aanslaan bij de kiezers.”

Zijn er ook zaken waarop Erdogan trots kan zijn?

„Waarover Erdogan trots kan zijn… Nu het hem niet gelukt is de economie te repareren, probeert hij een nationalistische golf te creëren, speciaal via de eigen defensie-industrie. We hebben geen brood, maar we bezitten een oorlogsschip. Onze kinderen lijden honger, maar we hebben drones. Hij gebruikt dat in een propagandafilm.”

Wat zijn de sterke en zwakke punten van de verenigde Turkse oppositie onder het leiderschap van haar presidentskandidaat Kemal Kilicdaroglu?

„Kilicdaroglu’s grootste kracht is zijn kalmte en verzoeningsgezinde houding. In tegenstelling tot Erdogans polariserende retoriek bezit hij een verbindende persoonlijkheid. Zijn belangrijkste wapenfeit is het bijeenbrengen van zes verschillende politieke partijen voor het smeden van een oppositie-alliantie. Maar dat is ook een groot risico. Een fragiel bondgenootschap moet wel verenigd blijven, eerst tot op de verkiezingen en, indien zegevierend, ook aan de macht.”

Zou een verkiezingsoverwinning voor Erdogans tegenstanders een zegen zijn voor Turkije? In de Duitse pers lezen we bijvoorbeeld dat de oppositie bitter weinig loslaat hoe zij de economische crisis denkt aan te pakken. Volgens een prognose zal dat zeker een jaar vergen in ”een vallei van tranen” voordat westerse bedrijven met hogere investeringen in de Turkse economie soelaas gaan bieden, op weg naar meer duurzame economische groei. Een pijnlijk perspectief voor de Turkse bevolking waarop Erdogan gretig inspeelt. Deelt u deze observatie van buitenaf?

„Eerlijk gezegd, ben ik het met deze waarneming oneens. Zowel de partij van Kilicdaroglu, de CHP, als de partijen waarmee hij verbonden is, beschikken over een zeer goede economische staf. Sommigen van hen waren ministers of ambtenaren in de AKP-regering voordat Erdogan de economie ruïneerde.

Bovendien treft de verenigde oppositie al bijna twee jaar haar voorbereidingen op een machtsovername en heeft zij heel duidelijk gemaakt hoe de economie weer op orde te krijgen. Een Turkije waar de wet geldt en transparantie terugkeert zal attractief zijn voor buitenlandse investeerders.

Ja, Erdogan tracht stemmen te winnen met de bewering dat de oppositie onervaren is op economisch terrein. Echter, gelet op de uiterst trieste economische situatie die hij op zijn conto heeft, resoneert deze retoriek niet bij het grote publiek.”

Vorige week zei Kilicdaroglu op een video: Ik ben aleviet. Als president zou hij de discriminatie van alevieten een halt toe willen roepen, want hij wenst een rechtvaardig land. Hoe reageerde de soennitische meerderheid in Turkije op Kilicdaroglu’s geloofsbekentenis? Betekent een Turkije onder president Kilicdaroglu ook gelijke rechten voor alle andere minderheden zoals Koerden en christenen?

„Met die video wilde Kilicdaroglu de negatieve retoriek van de AKP over zijn alevitische achtergrond tegengaan. De video bracht een bijzonder verbindende boodschap. Ze werd de meest bekeken video van de laatste twee jaar in Twitterhistorie. Van soennitische zijde kwam geen enkele negatieve reactie, op enkele extreme groepen na. Indien Kilicdaroglu de verbindende retoriek ook metterdaad kan uitvoeren, zal Turkije een meer democratisch land worden voor alle minderheden.”

Verwacht u eerlijke verkiezingen? En even belangrijk: zal Erdogan een eventueel verlies accepteren?

„In de geschiedenis van de democratie in Turkije zijn er nooit onregelmatigheden opgetreden die de verkiezingsuitslag hebben beïnvloed. Ik denk niet dat er sprake zal zijn van enige fraude of stemmendiefstal bij deze verkiezingen. Het probleem is evenwel hoe fair het proces zal zijn voorafgaand aan de verkiezingen. Erdogan zet alle middelen van staatswege in voor zijn propaganda. De oppositie wordt anderzijds op diverse wijze de voet dwarsgezet. Dat is het reële probleem.

Ik geloof niet dat Erdogan zijn zetel zal opgeven wanneer hij de verkiezingen verliest. Als het verschil klein is, zal hij het proces verlengen door bezwaren in te brengen. Echter, ondanks alle negativiteit zal de Turkse samenleving het een politicus niet toestaan in het ambt te blijven ondanks een stembusnederlaag. Erdogan, die de lokale verkiezingen in Istanbul in 2019 verloor, ziet zich nu voor een veel grotere nederlaag geplaatst. Ik denk niet dat hij dit feit heeft vergeten.”

Waarom zijn volgens u deze Turkse presidents- en parlementsverkiezingen ook heel belangrijk voor de westerse wereld, de EU en de VS?

„De verkiezingen van 14 mei zijn een keerpunt voor Turkije. Of de democratie wordt in Turkije opnieuw geïntroduceerd, of Turkije zal officieel een autocratie worden. Indien de kiezers verder willen met Erdogan, dan zal zijn onvoorspelbare buitenlandse politiek van de laatste jaren een permanent gegeven worden. De Europese Unie en de Verenigde Staten zullen met een Turkije worden geconfronteerd dat zich verwijderd heeft van de democratie.”