Kerk & religieVrouw van luther

Katharina von Bora vluchtte 500 jaar geleden uit het klooster

In de paasnacht van 4 op 5 april 1523 –nu vijf eeuwen geleden– ontvluchten negen nonnen het Duitse klooster ”Marienthron” in Nimbschen. Ze komen terecht in Wittenberg. Een van hen is Katharina von Bora. Twee jaar later trouwt ze met Maarten Luther.

Anne Bruins-Bouter bij de ruïne van het klooster waar Katharina von Bora haar jeugd doorbracht. beeld fam. Bruins

Over Maarten Luther is heel wat meer bekend dan over zijn vrouw, Katharina von Bora. Dat weerhield Anne Bruins-Bouter (46) uit Kampen er echter niet van om onderzoek te doen naar het leven van deze vrouw. Haar kinderboek over Katharina’s veelbewogen leven ”Käthe, de gevluchte non” verscheen in 2021 bij Uitgeverij Om Sions Wil. Deze week is het vijfhonderd jaar geleden dat Katharina samen met acht andere nonnen het klooster Marienthron ontvluchtte.

Hoe verliep Katharina’s jeugd?

Bruins-Bouter: „Katharina werd op 29 januari 1499 geboren, vermoedelijk in Lippendorf, een plaats in Oost-Duitsland. Haar familie behoorde tot de verarmde landadel. Katharina werd toen ze vijf jaar was naar het klooster gebracht. Dat gebeurde in die tijd vaker met meisjes. De familie hoefde zo geen bruidsschat te betalen en daarnaast verleende een klooster goede zorg en onderwijs.

Op zestienjarige leeftijd legde Katharina in klooster Marienthron de ”eeuwige gelofte” af, waarmee ze beloofde voorgoed in het klooster te blijven.”

Toch hield zij zich niet aan die belofte.

„Dat klopt. Vermoedelijk zijn de geschriften van Luther klooster Marienthron binnengekomen. Meerdere nonnen stapten over op de leer van de Reformatie. Zij konden het klooster niet zomaar verlaten, want daar stond de doodstraf op. Eerst hebben ze familieleden gevraagd hen te helpen, maar het ontbrak de families aan moed. Daarna hebben de nonnen Luther per brief om hulp gevraagd. Luther bedacht een vluchtplan, waar koopman Leonhard Koppe, die regelmatig producten leverde bij het klooster, een grote rol in heeft gespeeld. Hij heeft in de paasnacht van 4 op 5 april negen nonnen bevrijd en overgebracht naar Wittenberg, waar Luther verbleef.”

En toen trouwde Katharina met Luther?

„Een alleenstaande vrouw kon in die tijd geen bestaansrecht opbouwen. Daar had je een man of familie voor nodig. Luther probeerde een plekje voor de nonnen te vinden. Katharina ontmoette in Wittenberg Hiëronymus Baumgärtner, een rijke en jonge man uit Neurenberg, en werd verliefd op hem. Baumgärtner vertrok, met de belofte snel terug te komen om Katharina als zijn bruid op te halen. Hij liet echter niets meer van zich horen. Luther probeerde vervolgens Katharina te koppelen met Kaspar Glatz, een oude man die rector van de universiteit van Wittenberg was geweest. Katharina zag het huwelijk met deze man niet zitten. Ze liet Nicolaus Von Amsdorf, een goede vriend van Luther, weten beslist niet te willen trouwen met Glatz, maar als Von Amsdorf of Luther zelf om haar hand zouden vragen, zou ze dat niet weigeren.

Hoewel Luther persoonlijk nog niet aan een huwelijk dacht, heeft deze opmerking hem waarschijnlijk aan het denken gezet. Hij trouwde in 1525 met Katharina.”

Hoe verliep hun huwelijk?

„Ongeveer een jaar na de huwelijksdag schreef Luther dat hij Katharina voor geen goud meer zou willen missen. In veel van zijn brieven uitte hij zijn waardering en liefde voor zijn vrouw. Na het overlijden van haar man schreef Katharina in een brief aan haar schoonzus over haar „lieve en dierbare man”.

Het echtpaar kreeg zes kinderen. Een meisje overleed toen ze acht maanden was, een andere dochter stierf op dertienjarige leeftijd. Een miskraam bracht Katharina op het randje van de dood. Luther zou een belangrijke reis gaan maken, maar koos ervoor thuis te blijven bij zijn vrouw. Hij knielde bij haar bed en worstelde in het gebed om het behoud van haar leven. Zij betekende veel voor hem.

Katharina bleef na het overlijden van haar man alleen achter. Meerdere keren moest ze vluchten en raakte ze al haar bezittingen kwijt. Weinig mensen keken naar haar om. Toch zie je dat God haar niet in de steek liet. Zo ontving ze precies op het juiste moment een geldbedrag van de koning van Denemarken.

Katharina overleed op 53-jarige leeftijd aan de gevolgen van een ongeluk.”

Luther schijnt zijn vrouw verweten te hebben dat ze te weinig uit de Bijbel las.

„Dit ‘verwijt’ is waarschijnlijk gebaseerd op een gebeurtenis uit het najaar van 1535. Luther beloofde zijn vrouw toen een geldbedrag als ze met Pasen heel de Bijbel had gelezen. Die prijs was wel wat voor Katharina. Haar man was zo vrijgevig dat er altijd geld tekort was. Ze is de uitdaging aangegaan.

Katharina was een drukke vrouw en kwam daardoor minder aan Bijbellezen toe dan haar man. Toch is ze op haar grafsteen in Torgau afgebeeld met een opengeslagen Bijbel in haar handen. De kinderen herinnerden haar dus niet als de moeder die altijd in de weer was, maar als de vrouw die uit de Bijbel las.”