De Britse premier Rishi Sunak presenteerde in bijzijn van de voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen het zogenoemde ”Windsor-raamwerk”. De overeenkomst moet een oplossing bieden voor de problemen en gevoeligheden die de grenscontroles tussen het Verenigd Koninkrijk en Noord-Ierland met zich mee brachten. Sunak liet maandag tijdens een persconferentie weten dat het huidige akkoord een „beslissende doorbraak” is in het conflict.

Waarom is een nieuwe brexitdeal nodig. Die was er toch al?

Het draait eigenlijk allemaal om de Noord-Ieren. Die zijn ontevreden over de bestaande regeling: het zogenoemde Noord-Ierlandprotocol. Na brexit bleef Ierland binnen de Europese Unie. Maar Noord-Ierland, dat bij het Verenigd Koninkrijk hoort, lag er buiten. Het protocol bepaalde als oplossing dat de grens tussen de landen bleef. Maar om de interne markt te beschermen kwamen er wel grenscontroles op goederen uit Groot-Brittannië.

Volgens critici ondermijnt de zeegrens echter de handel met de regio. Wol, vis en kaas uit Engeland, die op de Noord-Ierse markt verkocht worden, moeten langs de douane, wat betekent dat er invoerrechten moeten worden betaald. Het levert bedrijven veel papierwerk op en vertraagt de in- en uitvoer van goederen. Producten uit Engeland zijn hierdoor duurder voor Noord-Ieren. Andersom zijn Noord-Ierse waren door alle procedures prijziger.

Oud-premier Boris Johnson wilde al van het protocol af. Hij stelde in 2022 voor om controles af te schaffen voor producten die specifiek voor de Noord-Ierse markt bedoeld zijn. Maar dat was tegen het zere been van Brussel. Het afschaffen van de controles was volgens EU-functionarissen een schending van de brexitdeal. Johnsons plan deed de relatie met Brussel geen goed en de EU wilde niet meewerken. Vandaar dat Sunak opnieuw met de EU om tafel ging.

Wat houdt de nieuwe deal in?

Het protocol is nu aangepast om „vlotte handel” met Noord-Ierland mogelijk te maken. Controles op goederen die alleen voor de Noord-Ierse markt bestemd zijn, worden versoepeld. Er komen groene en rode rijstroken. Vrachtwagens met Britse goederen die Noord-Ierland als eindbestemming hebben, mogen gebruik maken van de groene baan. Goederen die naar de EU verscheept worden, moeten via een rode baan, waarbij controles en papierwerk komen kijken.

De btw- en accijnsregels die in het Verenigd Koninkrijk van toepassing zijn, zullen voortaan ook gelden in Noord-Ierland. Tot nu toe lag de btw op Noord-Ierse producten hoger. Nu gaan de tarieven voor veel goederen omlaag. Ook wordt het makkelijker om huisdieren, geneesmiddelen, bepaalde planten en landbouwproducten over de Ierse Zee te vervoeren.

Noord-Ierland krijgt ook zeggenschap over EU-goederenregels. Het Noord-Ierse parlement mag in de toekomst nieuwe EU-goederenwetten verwerpen als zij denkt dat „die aanzienlijke en blijvende gevolgen hebben voor het dagelijks leven”, aldus Sunak. Hiervoor is minimaal steun van dertig parlementsleden uit beide politieke groeperingen in het land nodig. Alleen minimale eisen om de interne markt te kunnen waarborgen, blijven van kracht.

Staat de deal nu definitief?

Sunak moet eerst de plannen nog in eigen gelederen weten te verkopen. Brexiteers uit zijn conservatieve fractie hadden gevraagd om in het Britse Lagerhuis hun stem over een eventuele overeenkomst te laten horen. Sunak beloofde maandag dat het parlement over de deal zal kunnen stemmen „op het juiste moment”. Een exacte datum liet hij nog in het midden.

Waarschijnlijk kan de deal bij een eventuele stemming op genoeg steun rekenen in het Lagerhuis. Alle brexiteers, afgezien van de meest fervente, zijn overtuigd dat dit akkoord beter is dan de alternatieven. Maar waarschijnlijk heeft Sunak hen voor een meerderheid in het parlement niet eens nodig. Oppositiepartij Labour heeft al aangegeven voor de plannen te zijn.

Wat vinden de Noord-Ieren zelf van het nieuwe akkoord?

Het succes van het akkoord hangt meer af van hoe Noord-Ieren erop reageren. De grootste unionistische partij, de protestantse DUP, weigert al maanden om samen met het nationalistische, rooms-katholieke Sinn Féin, een regering te vormen. De DUP eiste dat eerst het Noord-Ierland protocol van tafel zou gaan. Machtsdeling tussen rooms-katholieken en protestanten is in de regio vereist voor een regering. Zolang de DUP weigert met Sinn Féin samen te werken, is het land onbestuurbaar. Bovendien weigeren ze nieuwe verkiezingen uit te schrijven.

Het is de vraag of het nieuwe akkoord de patstelling doorbreekt. In de DUP zitten hardliners die alleen maar willen dat het Noord-Ierland protocol geheel van tafel gaat. Ian Paisley, parlementslid voor de DUP, schreef in de zondagse editie van de krant The Sun: „Als Sunaks plan inhoudt dat een deel van het protocol behouden blijft, gaat de DUP niet terug naar machtsdeling”.

DUP-leider Jeffrey Donaldson was maandag gematigder. Hij zei in een reactie dat er „aanzienlijke vooruitgang is geboekt”, maar dat er „belangrijke punten van zorg” blijven. De DUP zal „de tijd nemen om de details te overwegen”, aldus Donaldson. Partijfunctionarissen vertelden nieuwsmedium Politico dat de leiding, mogelijk zaterdag, bijeen komt in Belfast om het partijstandpunt vast te stellen.

Sunak hoopt dat de zorgen van de DUP met de nieuwe afspraken zijn weggenomen, al zijn niet alle eisen ingewilligd. „Ik geloof dat dit de situatie voor de Noord-Ieren enorm verbetert en hoop dat ze dat beseffen”, zei de premier maandag. Dinsdag reisde hij af naar Belfast om de Noord-Ieren ervan te overtuigen dat dit het meest haalbare akkoord is.