„Als ik bij lezingen vraag wie de Chinese zijderoute kent, steekt de halve zaal zijn vinger op. Maar als ik vervolgens naar Global Gateway vraag, reageren de meesten met een glazige blik”, zegt Maaike Okano-Heijmans. De EU-Aziëonderzoeker bij Instituut Clingendael volgt de voortgang van het initiatief al enkele jaren. Ondanks de onbekendheid bij het grote publiek vormt Global Gateway één van de speerpunten in het buitenlandbeleid van de EU.

De voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, presenteert de Global Gateway-strategie in december 2021. Het idee is vooral de Europese economie te versterken met behulp van buitenlandse investeringen. De Commissie zegt tot 2027 zo’n 300 miljard euro in het programma te willen steken. Dit geld zal voor de helft opgebracht worden uit middelen van de Europese Investeringsbank, de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling en financiële instellingen uit de lidstaten. Zelf zal de EU met nieuwe fondsen haar steentje bijdragen. Ook moedigt Brussel Europese bedrijven aan te investeren in vooral ontwikkelingslanden.

Volgens Von der Leyen is het initiatief nodig omdat de huidige wereld zich kenmerkt „door toenemende instabiliteit en mondiale uitdagingen. Partnerlanden moeten op ons kunnen rekenen”, aldus de Commissievoorzitter. Brussel wil met het initiatief vooral „de banden met andere landen intensiveren en economische afhankelijkheden afbouwen”.

Chinese zijderoute

De commissie spreekt van een infrastructureel programma, vergelijkbaar met de Chinese zijderoute. Met dat programma investeert Peking al sinds 2013 miljarden in spoorwegen, havens en digitale infrastructuur over de hele wereld. Doel is de eigen invloedssfeer uit te breiden. Global Gateway moet een alternatief bieden voor Pekings groeiende invloed.

Lees ook

Europa, maak een vuist tegen China’s Nieuwe Zijderoute

„Het is echter te beperkt Global Gateway alleen te zien als een reactie op China”, zegt Okano-Heijmans. „Het programma is ook gestart uit een besef dat we als EU tot nu toe met te weinig capaciteit investeerden in andere landen. Nu werken de Fransen, Nederlanders en Italianen apart van elkaar bij investeringen of hulpprojecten in het buitenland. Door die versplinterde aanpak, kunnen grote partijen uit landen als China aan ontvangende landen vaak een veel interessanter aanbod doen.”

Met Global Gateway moet dat allemaal anders. Okano-Heijmans: „Om bijvoorbeeld een telecomnetwerk uit te rollen, is enorm veel geld en capaciteit vereist. Met Global Gateway gaan we samenwerken en krijgen we de middelen om dat type investeringen op te pakken.”

Naast schaalvergroting, heeft Global Gateway ook strategische doelen. Okano-Heijmans: „In de EU was het lange tijd taboe bij buitenlandse investeringen ook de eigen belangen te beogen. We maken ons echter jaren zorgen over de politieke gevolgen van de groeiende economische invloed van China. Met Global Gateway wil de EU proberen de wereld te houden zoals zij die graag ziet. Dat is een wereld waarin we democratische principes hoog in het vaandel houden.”

Gevaar

Als Europa nu niet gericht onder de vlag van Global Gateway gaat investeren, is Brussel bang dat ontwikkelingslanden in zee blijven gaan met aanbiedingen door autocratische regimes die met democratische principes geen rekening houden. Zo maakten de Cambodjaanse autoriteiten in 2021 nog bekend dat ze een internetsysteem in Chinese stijl ontwikkelen. De overheid kan het online verkeer dan volledig controleren.

„De EU ziet deze ontwikkelingen als gevaar voor de democratische vrijheden in de wereld”, zegt Okano-Heijmans. „Maar ook veel Cambodjanen zelf delen onze bezorgdheid.Met Global Gateway kan de EU een veilig alternatief internetsysteem bieden aan een land als Cambodja.”

Global Gateway komt inmiddels flink op stoom. De eerste bijeenkomst van de Global Gateway Board, de raad van bestuur, was op 11 december. Een paar dagen later gaf de EU groen licht voor ruim 6 miljard euro te steken in Afrika, Latijns-Amerika en Azië.

Toch is het nog de vraag of Global Gateway een serieus alternatief biedt ten opzichte van de Chinezen. Het is niet precies duidelijk hoeveel Peking sinds 2013 in het programma stak, maar analisten schatten dit op maar liefst 4,5 biljoen euro. In vergelijking met het grote geld uit China, valt de 300 miljard voor Global Gateway dus in het niet.

Okano-Heijmans geeft het initiatief toch een serieuze kans: „De investeringen in de Chinese zijderoute staan op een lager pitje dan enkele jaren terug. Bovendien wordt het ontvangende landen steeds duidelijker dat China geen liefdadigheidscentjes geeft. Zolang Europa echter geen alternatief biedt, zullen zij met Peking in zee moeten. Daarom moeten we Global Gateway snel gaan ontwikkelen.”