Het woord ”crisis” valt. Als er niets verandert, is het voortbestaan van de Britse kathedraalkoren in gevaar. Een veelgeroemde en populaire traditie staat op het spel – en de levende ziel van de Britse kathedralen zelf, waar nog elke dag het gebed en de lofzang gaande worden gehouden.

De Cathedral Music Trust slaat alarm. Dat is een organisatie die zich sterk maakt voor de muziek in Britse kathedralen, ook financieel. „Na de Tweede Wereldoorlog waren de kathedraalkoren er slecht aan toe”, vertelt directeur Peter Allwood. „Veel mannen waren gesneuveld en kinderen waren uit de steden geëvacueerd. De geestelijken die nieuw werden benoemd, hadden vaak geen gevoel voor de muzikale traditie. Toch is er in de afgelopen zeventig jaar een ongekende kwaliteit bereikt. De koren staan op een hoger niveau dan ooit in de afgelopen 500 jaar. Als je de top weghaalt, raken ook de niveaus daaronder in het slop.”

En dat heeft z’n uitstraling tot buiten de eigen grenzen. Allwood weet dat heel wat –ook Nederlandse– toeristen een choral evensong bezoeken, een gebedsviering die in de kathedralen elke dag wordt gezongen aan het eind van de middag. In Nederland zelf zijn inmiddels heel wat kerken die bijvoorbeeld eens per maand een evensong houden als speciale middagdienst – afgekeken van deze Britse traditie.

Allwood somt verder op: „Miljoenen tv-kijkers zien op kerstavond de dienst met Lessons and Carols in de kapel van King’s College in Cambridge. En een veelvoud daarvan over de hele wereld heeft afgelopen september gezien welke rol muziek kan spelen in een dienst zoals bij de begrafenis van koningin Elizabeth.”

Maar in 2020 kwam de coronacrisis: geen kerkgangers meer, geen toeristen, geen concerten en andere activiteiten – een groot deel van de inkomsten viel in één keer weg.

Britse kathedralen krijgen geen steun van de overheid of de landelijke kerk. Ze moeten hun eigen begroting rond krijgen. Met een beetje pech snijdt een kathedraalbestuur dan het eerst in het koor. Want een koor van hoog niveau in stand houden is duur; met minder geld is er vast ook nog een acceptabel niveau te halen, denken kerkbesturen wellicht.

Zo ging het meteen al in Sheffield, een industriestad in Midden-Engeland. Daar besloot het kathedraalbestuur in juli 2020 het koor op te heffen. Dat gebeurde van de ene op de andere dag, zonder overleg met musici, koorleden en ouders, waarvoor het bestuur naderhand een flinke tik op de vingers kreeg vanuit de landelijke kerk. „Ik denk dat opheffen de verkeerde oplossing was”, zegt Allwood. „De problemen waren oplosbaar.” In de Noord-Ierse hoofdstad Belfast werd het kathedraalkoor in juli van dit jaar opgeheven. Allwood: „We proberen met hen in gesprek te komen, om te zien wat we daar kunnen doen.”

Noodfonds

Om de coronatijd te overbruggen schoot de Cathedral Music Trust de koren te hulp met een noodfonds van een miljoen pond (1,16 miljoen euro). De landelijke kerk verdubbelde dat bedrag. „Waar we nu voor staan, is de uitdaging om de kwaliteit voor de lange termijn overeind te houden”, zegt Allwood.

Drie toverwoorden zijn nodig, volgens een onderzoeksbureau dat in opdracht van de Trust de uitdagingen voor de toekomst in kaart heeft gebracht: uitmuntendheid, diversiteit en financiële zekerheid.

Want het is niet enkel een kwestie van geld. „De Britse koren vormen een elite”, zegt Allwood, „zoals de topteams in de Premier League van het voetbal, of een elitekorps in het leger. Maar dat is wat anders dan elitarisme – daar willen we vanaf. Een elite heeft draagvlak nodig in de samenleving. In principe moet iedereen welkom zijn, zonder blokkades vooraf.”

Engeland telt 42 anglicaanse kathedralen plus de zelfstandige ”koninklijke” kerk Westminster Abbey. De helft heeft een eigen koorschool, drie koren werken samen met een openbare koorschool en de rest haalt z’n zangers –voor de sopranen– van scholen uit de buurt.

Koorscholen

Vooral de koorscholen zijn duur. „Je zou dus kunnen zeggen: Stop daarmee en ga samenwerken met scholen in de omgeving”, zegt Allwood. „Maar een koorschool is wel weer een fijne oplossing voor kinderen die niet in de buurt van een kathedraal wonen. En met de reguliere scholen is het probleem dat daar de afgelopen jaren enorm bezuinigd is op het muziekonderwijs. Dus kinderen krijgen daar geen basis om op hoog niveau te zingen.”

Het verschil met de Premier League is dat elk kind op voetbal kan, en de kans loopt om gescout te worden voor een topclub als het goed genoeg is. Maar er zijn geen honderden kinderkoren van waaruit de beste zangers naar een kathedraalkoor kunnen doorstromen. Allwood: „Bij etnische groepen en lagere sociaal-economische milieus zijn de kathedraalkoren veelal buiten beeld. Veel ouders zullen er nooit bij stilstaan dat het iets voor hun kind zou kunnen zijn. En kinderen leren er juist zó veel van als ze in zo’n koor zingen: discipline, motivatie, talen, concentratie, optreden in het openbaar. Het worden sterke leden van de maatschappij.”

„Weinig koren hebben een overvloed aan kinderen”, zegt Allwood. „Er is eerder een tekort. En dat heeft weer gevolgen voor later, want als de jongens de baard in de keel hebben, stromen ze vaak door naar de ”achterste rijen”, de tenoren en bassen. Een koordirigent twitterde onlangs dat er vijf of zes kathedraalkoren zijn die tenoren zoeken. Begint dit geen nationale noodsituatie te worden? vroeg hij.”

De Cathedral Music Trust heeft een agenda van vier punten voor de toekomst. Allereerst de koren helpen wegen te vinden om zangers en musici binnen te halen, uit diverse lagen van de bevolking. Als tweede de kathedraalbesturen en de musici begeleiden in hun veranderende taken: fondswerving, financieel beheer en verantwoording, kinderen binnenhalen voor het koor, samenwerken met scholen. Allwood: „Misschien kunnen de kathedralen iets bijdragen aan het muziekonderwijs.”

Steunaanvragen

Ten derde wil de Trust zelf de situatie helderder krijgen. „Wij schatten dat een kathedraalkoor 250.000 pond (290.000 euro) per jaar kost. Maar in de praktijk loopt dat nogal uiteen. Bij Westminster Abbey stond in 2020 kerkmuziek voor 3,3 miljoen pond op de begroting. De kathedraal van Coventry deed het dit jaar voor nog geen 50.000 pond. Southwark raamt de kosten op 180.000 pond per jaar. We weten niet precies hoe die kosten in elkaar zitten. Het kan zijn dat Westminster Abbey in dat jaar extra kosten had voor het onderhoud van het orgel, bijvoorbeeld. Als we dat helderder hebben, kunnen we ook zien waar ons geld het meest nodig is. Nu krijgen we jaarlijks steunaanvragen van koren voor drie of vier keer het geld dat we te besteden hebben.”

En tot slot wil de trust meer financiële bronnen aanboren: individuele donateurs, fondsen, sponsors, organisaties van vrienden. „Veel mensen die niet elke dag in een evensong zitten, willen de kathedraalkoren best steunen. Ook als ze misschien zelf niet eens praktiserend gelovig zijn. Muziek in een kathedraal tilt je hart op. Ze geeft kleur aan de viering en brengt je in contact met iets van heiligheid. En het is een taal waarin iedereen kan meedoen.”

Mythe

De koren van Britse kathedralen –en van universiteitscolleges zoals King’s in Cambridge– zijn vanouds beroemd om de heldere klank van de jongenssopranen; de alten, tenoren en bassen zijn mannen. De kathedraal van Salisbury was in 1991 de eerste die met een koor begon waar de sopranen meisjes zijn. Inmiddels zijn de meeste kathedraalkoren gemengd of hebben ze een apart koor met meisjessopranen.

Peter Allwood wil in elk geval de mythe doorprikken dat je voor die typisch Engelse koorklank per se jongens nodig hebt. „Er zijn blinde luistertests gedaan en zelfs ervaren dirigenten konden niet uitmaken of ze naar jongens of naar meisjes luisterden. Het gaat er veel meer om hoe de stemmen worden getraind.”