Chilenen zijn doorgaans dol op regeltjes en verschillen daarin sterk van andere Zuid-Amerikanen. Zo staat de geüniformeerde politie -de ”carabinero”- hoog in aanzien, is zij niet ontvankelijk voor steekpenningen en heeft zij bij twisten altijd het laatste woord.

De Chileense fiscus heeft weinig moeite met het innen van de belastingen. Elke commerciële transactie gaat vergezeld van een bonnetje, ongeacht het bedrag. Het ontduiken van belastingen, elders op het continent een soort volkssport waarbij de beoefenaars elkaar de meest creatieve vindingen toespelen, is in Chili geen onderwerp van gesprek. Belastingen zijn er om te betalen, en daarmee is de kous af.

De ernst waarmee de Chileen zichzelf en zijn samenleving neemt, is indrukwekkend en verklaart voor een belangrijk deel het economische succes van het land. Chili staat in Zuid-Amerika eenzaam aan de top en is in veel opzichten reeds een hoog ontwikkeld land. De regering richt haar vizier op de enkele overgebleven armoedige enclaves en verwacht reeds over twee tot drie jaar de laatste krottenwijk te kunnen ontruimen.

De keerzijde is dat de Chileense samenleving niet echt spannend mag heten, anders die van bijvoorbeeld Brazilië, waar altijd wel iets opzienbarends gebeurt en waar de regering zich moet buigen over tal van brandende maatschappelijke vraagstukken. Ook is Chili, ondanks zijn welvaart, niet echt een trendsetter op sociaal vlak. Vrouwen blijven thuis en moeilijke tieners mogen rekenen op rake klappen.

Het is daarom verrassend dat juist in dit behoudende land zo veel vrouwen actief worden in de politiek. Aan het eind van dit jaar kiezen de Chilenen een opvolger voor de populaire socialistische president Ricardo Lagos. Leek het amper een jaar geleden nog dat de kandidaat van rechts afstevende op een welhaast onbetwiste overwinning, nu moet deze Joaquin Lavin electoraal slag leveren met twee vrouwen die hem in de opiniepeilingen reeds ver voorbij zijn gestreefd.

„Vrijwel alle analisten veronderstelden dat onze samenleving nog niet toe was aan een vrouwelijke president. Maar zij zaten er allemaal naast. De kiezers denken hier duidelijk heel anders over”, zo stelt Clarissa Hardy van de Chili Stichting, die maatschappelijke trends en daarmee de toekomst in kaart probeert te brengen. „De conservatieve schijn bedriegt. Kijkt men even onder de oppervlakte, dan ziet men dat er zich sinds de democratisering van Chili, vijftien jaar geleden, monumentale veranderingen hebben voltrokken”, aldus Hardy.

Niemand belichaamt die veranderingen meer dan Michelle Bachelet, de tot voor enkele jaren nog volstrekt onbekende dochter van een luchtmachtgeneraal die in 1999 slechts 2 procent van de stemmen wist te krijgen bij een gemeenteraadsverkiezing. Maar Bachelet was niet voorbestemd om op de achtergrond te blijven. Bij zijn aantreden in 2000 benoemde president Ricardo Lagos haar tot minister van Defensie.

Aanvankelijk moesten de generaals van het land -die zichzelf graag zien als de hoeders van Chili’s conservatieve normen en waarden- niets van deze generaalsdochter hebben. Erger nog, zij vreesden het ergste omdat Bachelets vader in de kerkers van het schrikbewind van Pinochet als gevolg van folteringen om het leven kwam. Als jonge vrouw belandde ook Bachelet zelf, samen met haar moeder, in het beruchte detentiecentrum Villa Grimaldi, waar het regime zijn tegenstanders opsloot, martelde en deed verdwijnen. Hoewel zij zelden spreekt over de verschrikkingen van haar verblijf in Villa Grimaldi, gaf Bachelet onlangs met tranen in de ogen toe dat zij tien dagen lang is gemarteld. Jaren later kwam zij haar militaire kwelgeest tegen in de flat waar moeder Bachelet woonde. Hij had twee etages hoger een appartement.

Toch is Michelle Bachelet allesbehalve rancuneus. Integendeel, zelfs de generaals moesten bij haar aftreden als minister -om haar kandidaatstelling voor het presidentschap te kunnen formaliseren- toegeven dat zij in geen tijden onder zo’n efficiënte, hardwerkende en capabele minister van Defensie hadden gediend. Bachelet maakte zich in het kabinet-Lagos hard voor de modernisering van de krijgsmacht, waardoor de marine (Nederlandse) fregatten mocht kopen, de luchtmacht (Nederlandse en Amerikaanse) F-16’s kreeg en de landmacht werd verblijd met (Nederlandse) Leopard-tanks.

De grote politieke partijen van Chili hebben zich inmiddels grotendeels achter de kandidaatstelling van Bachelet geschaard. Opiniepeilingen zijn unaniem in hun oordeel dat, onvoorziene omstandigheden daar gelaten, niets of niemand Bachelets electorale zege nog in de weg kan staan.

Bachelets naaste rivaal is de voorlopige lijsttrekker van de christen-democratische partij, oud-minister van Buitenlandse Zaken Soledad Alvear. Die maakte naam als architect van de vrijhandelsverdragen die de Chileense economie thans integreert met die van de Verenigde Staten en de Europese Unie.

Alvear heeft aanzienlijk meer bestuurservaring dan Bachelet, maar mist haar charisma. „Iedereen die ook maar even met Bachelet heeft gesproken, ziet in haar niet alleen een erg sympathieke vrouw en een zorgzame moeder, maar ook een energieke bestuurder met solide ideeën en opvattingen die het land beslist ten goede zullen komen”, zo weet Lucia Santa Cruz van het Instituut voor Politieke Economie van de Adolfo Ibanez Universiteit.

Wat Chili te wachten staat -een vrouwelijk staatshoofd- is op zich niet uniek in Latijns-Amerika. Nicaragua, Panama en Guyana gingen het land hierin voor. Maar in elk van deze landen bekleedden vrouwen het hoogste ambt nadat hun presidentiële echtgenoten waren overleden. In Chili kan het voor de eerste keer zijn dat een vrouw in Zuid-Amerika geheel op eigen kracht haar intrek neemt in het presidentiële paleis. En dat is bijzonder voor een land waar nog een taboe rust op het breken van taboes.