Judith Fanto wordt in 1969 als Geertje Judith van den Heuvel geboren in Delft. Nu is ze moeder van drie kinderen, jurist, spreker en schrijver. Sinds haar debuut ”Viktor” in 2020 gebruikt ze Fanto –de familienaam van haar voorouders– als literair pseudoniem. Haar nieuwe boek ”Narcis” is net als ”Viktor” een dijk van een roman die teruggaat op haar Weens-Joodse wortels.

Was bij ”Viktor” vooral familie het centrale thema, in ”Narcis” is dat vriendschap, oftewel „gevonden familie”. Gedeelten van dit verhaal werden door haar grootmoeder beleefd en verteld en zijn door Fanto in een literaire vorm gegoten. ”Narcis” is net als ”Viktor” een psychologisch-historische roman die een wereld aan innerlijke en uiterlijke geschiedenis beschrijft.

De hoofdpersoon in ”Narcis” is de introverte Herman. Vanuit zijn perspectief beleeft de lezer het hele verhaal. Herman Loch, afgekort tot Manno, woont in 1948 in Haarlem als hij een brief krijgt die hem totaal ontregelt. Hij ontvlucht zijn werk en neemt de lezer mee terug in de tijd.

Traumatische emigratie

Rond 1900 is zijn moeder, net 20, dienstmeisje bij een voorname Haarlemse scheepsbouwer als zij zwanger raakt van een Oostenrijkse onderofficier die haar na enig aandringen wel trouwt, maar verder de grote afwezige is. Hij trekt terug naar zijn geboorteland en vecht gedurende de Eerste Wereldoorlog.

Manno wordt door de zus van zijn vader naar Wenen gehaald, een traumatische emigratie voor het kind. Vanaf dat moment onttrekt hij zich aan het leven en beperkt hij zich tot het observeren ervan. Met behulp van zijn tekengerei schetst hij alle mensen en voorwerpen die hem intrigeren.

Hij krijgt privéles van een Joodse man die zijn tante wijst op een zomerkamp waar kinderen tien weken verblijven om bij te scholen. Deze tien weken zijn de enige weken van het jaar waarin Manno opbloeit, omdat hij dan de vernederende situatie met zijn tante kan ontvluchten. De haar sterk omringende geur –Boldoot 4711– vervult hem met afschuw en blijft hem zijn hele leven bij. De hoop op verbetering als zijn vader terugkeert, vervliegt nadat die zich voorgoed verborgen heeft in een alcoholroes en een depressieve toestand.

In het zomerkamp ontstaat een hechte vriendschap tussen Manno en vijf jongeren: Béla, Franzi, Bertl, Lotte en Max. Vijf zomers lang verdiept hun vriendschap zich en zoeken ze geborgenheid bij elkaar. Hoewel Manno zich diep met hen verbonden voelt, verwatert de band als hij intekent op de studie restauratietechnieken. Hij tekent, is haarscherp in zijn observaties en heeft kennis van verfmaterialen en kunsttechnieken.

Manno constateert dat hij wezenloosheid, leegheid in zijn hart gevoeld heeft zonder vriendschap

Totaal onverwachts ontmoet hij na vijf solojaren Béla weer. Manno leeft op en constateert dat hij zonder vriendschap wezenloosheid, leegheid in zijn hart gevoeld heeft.

Max woont in bij Béla. Manno trekt vanaf nu stelselmatig met hen op. Béla is geurcomponist, moet dé exquise geur vinden waar de parfumindustrie op zit te wachten en hij onderzoekt de narcis daarvoor. De vrienden bezoeken één keer per jaar het gebied Altaussee, waar de narcissen in het wild groeien en eindeloos geplukt kunnen worden. Bij een kennis van Béla, ‘tante’ Baumi, leven ze op, gaan ze op in de natuur en raakt Béla bevriend met haar zoon, Paul. Hij komt steeds duidelijker uit voor zijn homoseksuele gevoelens.

Manno is idolaat van Franzi, een tengere Jodin, maar hij houdt zich te veel op de achtergrond, zodat een ander hem de pas afsnijdt. En dan gebeurt er ook nog iets aangrijpends met Lotte. Manno blijft de haarlemmerolie, de verbindende factor in de groep.

De jaren dertig in het Oostenrijkse Wenen trekken een zware wissel op de groep. Eigenlijk crasht het normale leven totaal door de inflatie, de dreigende oorlog en het opkomende antisemitisme. Net als in ”Viktor” functioneert deze dreigende situatie in ”Narcis” als wig om te laten zien hoe alles in het leven, zoals vriendschap, normen en waarden, onder druk wordt gezet. Dat complete proces maakt Fanto op een heel innemende manier inzichtelijk.

In tegenstelling tot Manno, die weigert de ariërverklaring te tekenen, gaan Bertl en Lotte juist helemaal op in de opkomende nazibeweging. Onthutsend is de denkslag die gemaakt wordt. Manno ziet het gebeuren, maar kan zich te weinig losmaken van zijn rol als toeschouwer, zodat de catastrofe onafwendbaar lijkt. En toch leidt de schrijver je dan nog in een onverwachte richting, de roman heeft een sterk plot.

Polarisatie

Judith Fanto is een sterke schrijver die schildert met woorden. Ze is in staat door haar thematiek, beeldspraak, woordkeus en prachtige zinnen je helemaal mee te nemen in het verhaal. Ook is ze goed in sfeertekeningen; als de groep zich op de bergen in Altaussee bevindt, wil je je alleen maar ook in die idyllische natuur met honingdronken bijen, roerloze boomtoppen en het geluid van een slaande specht bevinden. Dreiging en schoonheid laat ze steeds naast elkaar bestaan. Uit haar roman blijkt dat polarisatie van alle tijden is, veel lijkt toepasbaar op deze tijd.

Het is ook een heel sensitieve roman. Wat de aanwezige geuren met je doen, is bijzonder. De schrijver neemt je mee in de geursensaties van de narcis, verschillende parfums en Boldoot. Je ruikt de geuren bijna terwijl je leest. De geuren staan ook niet op zichzelf, ze nemen een bepaalde associatie met zich mee, zoals vriendschap, liefde, afschuw, trauma en druk.

Misschien kan een lezer kan zich niet verenigen met de ruimte die Fanto biedt aan homoseksuele liefde. Toch wil ik een pleidooi houden voor dit boek: het is een feit dat veel homoseksuelen het leven gelaten hebben door de wanstaltige nazistische idealen en de beschrijving hiervan is integer. Fanto biedt een kans om erover na te denken.

Het boek laat me niet los tot ik het uit heb. Ik begrijp dat het hoog in de bestsellerlijst staat. Veel opgeroepen vragen blijven naklinken nadat ik het boek gesloten heb. Ik noem er eentje: vergt werkelijke vriendschap wel absolute openheid? Of is respect voor de geheimen van de ander juist het grondrecht van elke vriend? Het antwoord kost meer tijd dan het lezen van dit boek vraagt.

Narcis, Judith Fanto; uitg. Ambo|Anthos; 348 blz.; € 24,99