De koning en zijn Duitse familie, in viervoud

Tijdens het bezoek (20 tot 22 mei) wordt het koningspaar onder anderen vergezeld door de ministers Van Nieuwenhuizen (Infrastructuur en Waterstaat) en Van Engelshoven (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap). De koning heeft in Schwerin, de hoofdstad van Mecklenburg-Voor-Pommeren, een ontmoeting met minister-president Manuela Schwesig.

Het gezelschap geniet de lunch in Slot Schwerin. In dit paleis werd Hendrik hertog van Mecklenburg-Schwerin (1876-1934), de overgrootvader van de koning, geboren. Het imposante en sprookjesachtige slot werd gebouwd door de vader van prins Hendrik, groothertog Friedrich Franz II. Nu zetelt de Landdag er.

Mecklenburg is niet alleen het vaderland van prins Hendrik, maar ook van Willem-Alexanders vader, Claus von Amsberg (1926-2002). Willem-Alexander is in feite dus een halve Mecklenburger. Dat de koning er iets over zal zeggen tijdens zijn speech bij de lunch lijkt vrijwel zeker.

Onderhandelaar

Feit is dat beide families een stempel hebben gedrukt op Mecklenburg. De familie Von Amsberg is typisch Mecklenburger landadel. Sommige familieleden schopten het ver: Philipp-August von Amsberg was de grondlegger van de eerste Duitse staatsspoorweg. Gabriel von Amsberg was generaal in het leger van Mecklenburg.

De belangrijkste was misschien wel Julius von Amsberg (1830-1910), neef van Claus’ grootvader en staatsminister van het groothertogdom tijdens de periode dat de verloving van koningin Wilhelmina en prins Hendrik werd voorbereid. Hij was lid van de delegatie die namens de groothertogelijke familie met de Nederlandse delegatie onderhandelde over de huwelijksovereenkomst.

Toen Hendrik nog in Mecklenburg vertoefde, hield hij zich intensief bezig met de bosbouw, maar de opperhoutvester in die tijd, zijn baas, was Wilhelm von Amsberg, de grootvader van prins Claus.

Slaven

De familie Mecklenburg komt voort uit het oeroude geslacht der Obodriten, zelfs van Slavische origine. De oorsprong gaat terug tot de 9e eeuw. Niklot en zoon Pribislaw waren de eerste vorsten en heersers van dit gebied. Hendrik Borwin, de zoon van Pribislaw, werd in 1178 de eerste heer van Mecklenburg genoemd. In 1348 werden ze hertog van Mecklenburg en vanaf 1815 waren ze groothertog.

Er waren twee takken, die elk een groothertogdom bestuurden: Mecklenburg-Schwerin en Mecklenburg-Strelitz. In 1918 maakte de revolutie er een eind aan. Bestaan de families nog en zijn er nog contacten met de Oranjes?

Sociaal

De grootmoeder van Willem-Alexander, koningin Juliana, was ook een hertogin van Mecklenburg. Zij had vaak contact met haar familie. Van de Oranjekant had zij immers geen enkel familielid, van Mecklenburger zijde des te meer.

Juliana had dezelfde sociale omgang en humor als haar vaders familie. Zij had een innige band met haar tante Elisabeth (1869-1955), die met de groothertog van Oldenburg getrouwd was. Ook met diens kinderen, vooral met de twee nichten, was de band hecht. ’s Zomers vertoefde Juliana vaak met haar vader, later ook alleen en in 1938 met prins Bernhard en baby Beatrix, op vakantie in Heiligendamm aan de Oostzee met de hele familie Mecklenburg.

In de nazitijd en tijdens de Tweede Wereldoorlog was het moeilijk om contacten te onderhouden. Na de oorlog wilde koningin Wilhelmina geen contact meer met de Duitse familieleden. Juliana ontmoette haar tante Elisabeth echter nog wel en ze telefoneerden regelmatig.

Juliana’s oom, hertog Adolf Friedrich van Mecklenburg (1873-1969), had voor de oorlog een rol van betekenis voor de koninklijke familie en zeker na de dood van zijn broer, prins Hendrik: toen was hij, zoals zijn schoonzuster koningin Wilhelmina het uitdrukte, „de man in de familie.” Ook met hem was er na de oorlog echter geen contact meer. Dat is altijd een pijnlijke geschiedenis gebleven.

Nazi

De groothertog die in 1918 afgezet was, Friedrich Franz IV, was erop tegen geweest dat leden van zijn familie lid werden van de nazipartij. Zijn oudste zoon, erfgroothertog Friedrich Franz (1910-2001), werd dat –als enige– toch en dat is bijzonder slecht gevallen. Zijn tweede zoon, Christian Ludwig (1912-1996), werd opgepakt door de Russen, die hem acht jaar gevangen hielden. Hij kwam met Kerst 1953 totaal onverwachts terug.

De familie staat nu op uitsterven. Er zijn nog drie vrouwen in leven: de twee dochters van Christian Ludwig en de 100-jarige prinses Woizlawa Feodora, dochter van Adolf Friedrich en volle nicht van Juliana.

Humor

De familie Mecklenburg heeft een grote rol gespeeld op het Europese toneel. Er zijn tal van huwelijken geweest tussen het huis van Mecklenburg en de Romanovs, het Russische tsarenhuis. De grootmoeder van de Deense koningin Margrethe II was Alexandrine van Mecklenburg-Schwerin en haar zuster Cecilie trouwde met de laatste Duitse kroonprins, Wilhelm, de oudste zoon van keizer Wilhelm II.

De huidige chef van de familie is Donata hertogin van Mecklenburg (63). Zij woont met haar man en drie kinderen vlak bij Kiel. Een bijzonder sympathieke dame, met de typische humor die de familie Mecklenburg zo kenmerkt –adrem, nuchter en direct– en die je ook vindt bij koning Willem-Alexander. Donata heeft geen contacten met de Nederlandse koninklijke familie, evenmin met de Deense.

Met de familie Von Amsberg hebben de Oranjes daarentegen veelvuldig contact, maar dat zijn vooral de neven en nichten van Willem-Alexander, kinderen van de zusters van prins Claus. Een van zijn neven, Alexander Freiherr von Friesen, is op dezelfde dag, geboren als hij: 27 april 1967. Zij komen wel op alle belangrijke familiegebeurtenissen, zoals bij het huwelijk van Willem-Alexander en Máxima.

Historische grond

Ook in de deelstaat Brandenburg liggen banden met de Oranjes. Het koningspaar gaat naar de hoofdstad Potsdam, in het verleden een van de belangrijkste woonplaatsen van de Pruisische koninklijke familie, die later de keizerlijke familie van heel Duitsland was: de familie Hohenzollern. Er zijn tal van huwelijken tot stand gekomen tussen de huizen Oranje en Hohenzollern. Wie kent niet Wilhelmina van Pruisen, de vrouw van stadhouder Willem V, en haar nichtje, eveneens Wilhelmina van Pruisen, die met koning Willem I trouwde?

Louise Henriëtte van Oranje-Nassau (1627-1667), de dochter van stadhouder Frederik Hendrik en Amalia van Solms, trouwde met de grote keurvorst van Brandenburg, uit het huis Hohenzollern. Zij stichtte de stad Oranienburg. Het koningspaar krijgt deze week een lunch aangeboden in Sanssouci, het paleis van koning Frederik de Grote, die nauw bevriend was met Anna van Hannover, de vrouw van stadhouder Willem IV. De koning zal op die historische grond vast zijn band met Brandenburg beklemtonen.

Met de huidige chef van het huis Hohenzollern, prins Georg-Friedrich van Pruisen (42), zijn de contacten meer formeel dan innig te noemen. In de tijd van koningin Juliana was dat wel anders. Die was nauw bevriend met de grootouders van Georg Friedrich, Louis Ferdinand van Pruisen en diens vrouw –behalve vriendin ook achternicht van Juliana–, Kira grootvorstin van Rusland. Hoe dan ook, Willem-Alexander is geen vreemde in deze twee deelstaten.

Prinses Woizlawa Feodora Reuss Mecklenburg-Schwerin is maandag 3 juni op 100-jarige leeftijd overleden.

>>rd.nl/oranjeroute

Neven en nichten bij de nazi’s

De familierelaties van de Oranjes met hun Duitse verwanten zijn ingewikkeld te noemen. In de nazitijd had koningin Wilhelmina problemen met hen als zij de nazigroet brachten. Sommige familieleden waren passief lid van de NSDAP, vaak al in de begintijd, maar anderen speelden een rol van betekenis in het Derde Rijk.

Een neef van koningin Wilhelmina, prins Josias van Waldeck en Pyrmont, was SS-Obergruppenführer en SS-Polizeiführer. Hij werd de hoogste politiebaas in Kreis IX, het district waar concentratiekamp Buchenwald lag. Hij werd tijdens de processen van Dachau tot levenslang veroordeeld, later omgezet in twintig jaar gevangenisstraf, maar werd om gezondheidsredenen al vroeg vrijgelaten.

Een andere neef, Carl Eduard van Saksen-Coburg en Gotha, was ook SS-Obergruppenführer. Hij werd president van het Duitse Rode Kruis en ging daardoor wel voor Hitler op pad naar het buitenland. Na de oorlog werd hij veroordeeld tot een boete van 5000 mark. Hij werd gezien als meeloper. Inmiddels is gebleken dat hij wel degelijk op de hoogte was van de misdaden van het naziregime.

Wilhelmina’s nicht Pauline zu Wied, prinses van Württemberg, was in 1929 al bij de nazipartij. Zij was tot 1945 voorzitter van het Rode Kruis van de Rijnprovincie, waar ze trouwens weleens inging tegen de bevelen van de partij. Na de oorlog, en daar werd ze voor berecht, hielp zij twee oorlogsmisdadigers onderduiken.

Van de familie Lippe was bijna ieder familielid actief lid van de NSDAP, evenals de Oldenburgs, waarmee de familierelatie ook nauw was. Wilhelmina verklaarde al in de oorlog dat ze met niemand meer contact wenste. Ze kon moeilijk onderscheid maken tussen familieleden die een beetje fout of echt fout waren en brak radicaal met hen. Er was één uitzondering: Wilhelmina’s tante, de jongste zus van koningin Emma, prinses Elisabeth (1873-1961, tante Lily). Ze was al vroeg nazi, maar toch was de familieband erg sterk en bleef er sporadisch contact. Dat gold ook voor Juliana, die contact onderhield met háár tante Elisabeth, de zus van prins Hendrik.

Dat er juist nadien toch weer contacten zijn ontstaan met de Waldeck-Pyrmonts heeft menige wenkbrauw doen fronsen. Ook met de Lippes bleef er altijd contact, maar dat kwam natuurlijk door prins Bernhard, die zijn eigen familie niet liet vallen. Juist deze twee geslachten waren behoorlijk nazigezind.

Interessant is wel dat er met andere Duitse vorstelijke families ineens nieuwe banden ontstonden. Dat waren doorgaans rooms-katholieke families, zoals de Löwensteins. En vooral met de koninklijke familie van Beieren. Katholieke families waren doorgaans principieel anti-Hitler, dus daar lagen geen belemmeringen.

De koning en zijn Duitse familie, in viervoud

Koninklijk Huis

RD.nl in uw mailbox?