De NAVO in Litouwen: „Wat zou Rusland toch moeten met ons?”

Veel vrediger kan het niet wanneer de Nederlandse NAVO-militairen in Litouwen hun tijdelijke kamp verlaten. In de omgeving van het oostelijke dorp Pabrade zien ze bossen, houten huizen met appelbomen, vissers en vrouwen die paddenstoelen plukken. Heel wat anders dan bermbommen in Afghanistan, aanslagen in Irak en raketaanvallen in Mali die voor dood en verderf zorgen.

Toch heeft ook deze locatie hoge prioriteit voor de NAVO. Lidstaat Litouwen voelde zich kwetsbaar toen buurland Rusland in 2014 het Oekraïense schiereiland de Krim inlijfde en pro-Russische rebellen, met hulp van Moskou, een deel van Oost-Oekraïne in bezit namen. Als reactie zijn er in de drie Baltische landen en Polen per land duizend soldaten uit verschillende NAVO-landen gestationeerd. Dat internationale karakter moet NAVO-artikel 5 in werking stellen als het nodig is: een aanval op een lidstaat is een aanval op het gehele bondgenootschap.

Nederland heeft 220 soldaten in Litouwen. Voor grote oefeningen verblijven ze bij Pabrade, 47 kilometer ten noorden van de hoofdstad Vilnius.

Versterking

„Stick biiiiiiiiijjjjjjjj”, schalt het door een oefenhuis. „Stick biiiiijjj”, wordt herhaald. Het is de roep om versterking. De stick is het groepje van vier militairen dat steeds bij elkaar blijft. Kamer voor kamer kammen de Nederlandse soldaten het huis uit. Op zoek naar de vijand die zich verschuilt op de tweede verdieping. Soms schuifelend langs de muren, dan weer hun machinegeweer gericht naar boven als ze de trap oplopen. Het is vooral een oefening in luid en duidelijk communiceren. De militairen worden nauwlettend in de gaten gehouden door hun meerderen die aan de kant als voetbaltrainers de verrichtingen volgen.

Het is een oefening tegen de Russen. Toch is het de vraag of die ooit oog in oog met de Nederlanders komen te staan in de Litouwse bossen. Dat gaat niet gebeuren, zegt Jipke (23), soldaat eerste klas. De NAVO is daar niet op uit, meent hij in zijn volle uitrusting.

Het bondgenootschap benadrukt maar al te graag dat het geen aanvallende intenties richting Rusland heeft, om zo bezorgdheid in Moskou weg te nemen. „Dit is een missie in een ander jasje”, vervolgt Jipke. „Niet de gebruikelijke gevechts- of opbouwmissie zoals in Mali of Afghanistan. Het gaat erom dat je laten weten dat je er bent. Op die manier garanderen we veiligheid aan de bevolking.” Achter hem klinken schoten.

Voorafgaand aan hun uitzending zijn de soldaten bijgespijkerd in de Litouwse geschiedenis. Het Baltische land was in de vorige eeuw een weerloze prooi van grootmachten. Litouwen vierde in 2018 zijn honderdjarige bestaan, maar daarvan heeft het vijftig jaar moeten leven onder nazi-Duitsland en de Sovjet-Unie. Litouwen riep in 1990 de onafhankelijkheid uit.

Strafkampen

De geschiedenis voedt het wantrouwen tegenover Moskou. De Sovjets waren in de ogen van Litouwers bezetters. Die de bevolking onderdrukten, uitmoordden en op de trein zetten naar strafkampen in Siberië. In het centrum van Vilnius staan op de buitenmuur van de voormalige KGB-gevangenis de namen gebeiteld van de Litouwers die toen werden gedood.

Ook het Sovjetleger was gestationeerd in Litouwen, op het terrein waar de NAVO verblijft en oefent. Tijdens de lunch in de kantine –patat, kipvleugels en salade– spreekt luitenant-kolonel Guy van Boheemen (46) over het nut van de NAVO-aanwezigheid.

„Militair is er nu geen directe dreiging”, legt Van Boheemen uit, terwijl Litouws personeel op de achtergrond de borden volschept. „Maar aan de overkant van de grens staat in Wit-Rusland en Rusland een enorme troepenmacht. Litouwers ervaren dat als bedreigend. Ze zijn als de dood dat ze ooit weer bezet worden. De NAVO brengt stabiliteit. Nu kan Litouwen zich concentreren op de ontwikkeling van het land.”

In Pabrade –ruim 6000 inwoners– ziet lang niet iedereen de noodzaak in van de NAVO-aanwezigheid. De Nederlanders bevinden zich in een streek die ligt aan de Wit-Russische grens. Hier is Russisch de ingebakken tweede taal. De geschiedenis wordt gedeeld met de Sovjet-Unie. Op een speciale begraafplaats voor Sovjetsoldaten worden 36 mannen geëerd die in Pabrade omkwamen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Bij de belangrijkste gedenksteen ligt half verfrommeld een Russisch vaandel.

Gratis studeren

„Ik zie geen enkele dreiging van Rusland”, zegt Maria (60) tussen de crèmes, kwasten, tubes, sprays en zalfjes. Ze heeft een schoonheidssalon in het centrum van Pabrade. „Ik heb daar familie wonen. We gaan allemaal goed met elkaar om. Hier wordt Russisch gesproken. Ik voelde geen onderdrukking tijdens de Sovjet-Unie. Studeren was bijvoorbeeld gratis. In de rest van Litouwen zien ze de Russen als bezetters. Zo heeft iedereen zijn eigen versie van de geschiedenis.”

Hetzelfde geluid klinkt in een eetcafé, waar aan de tap een Litouws vlaggetje hangt. Barman Vitali (29) reageert licht verbaasd op de vraag of Rusland een gevaar vormt. Wat moet Poetin met Litouwen, vraagt hij. Het enige wat het heeft te bieden is landbouw. Hij gaat echt geen oorlog riskeren met miljoenen doden als gevolg, denkt Vitali. Het beeld dat Litouwen in gevaar zou zijn, dient om de aandacht af te leiden van de lage lonen, de gezondheidszorg en de emigratie. Niet Poetin is de agressor, maar de Litouwse president, besluit hij afgemeten.

Haaks op Maria’s en Vitali’s kijk staat die van biologielerares Jeva Cicelyte (37). In een bijgebouw van de rooms-katholieke kerk van Pabrade heeft ze voedsel klaarstaan voor vluchtelingen uit Afghanistan, Wit-Rusland en Azerbeidzjan. Als ze klaar is met het geven van Litouwse taalles, vertelt ze over haar beide opa’s. De een was zelfstandig boer maar de Sovjets ontnamen hem alles. Hij werd gedwongen te werken op een staatsboerderij in Rusland. De ander kreeg te horen dat hij tijdens de Tweede Wereldoorlog moest vechten in het Rode Leger. Hij weigerde en koos voor de bossen, waar hij zich aansloot bij een partizanenleger.

„We weten wat er is gebeurd in het verleden”, vervolgt ze. „Voor ons gaat van Rusland altijd dreiging uit. Daar moet Litouwen zich tegen verdedigen. Ik voel me veilig met de NAVO-troepen. Zij zijn er om een klein land te helpen.”

Dit is het slot van een drieluik over Litouwen.

De NAVO in Litouwen: „Wat zou Rusland toch moeten met ons?”

Buitenland

RD.nl in uw mailbox?