Verzetsvrouwen stonden hun mannetje

De Graaf is een van de heldinnen die aandacht krijgen in de tentoonstelling ”De vrouw als spil van het verzet” in het Nationaal Onderduikmuseum in Aalten. Vijf van hen, allen ouder dan 90 jaar, waren vrijdagmiddag bij de opening aanwezig.

„Joke Folmer zit met haar zoon op de boot”, meldt een van de vrijwilligers die vrijdagmorgen bezig is met de laatste voorbereidingen. Folmer (95), die piloten naar het zuiden smokkelde, komt van Schiermonnikoog om de opening van de expositie bij te wonen. Die wordt verricht door voormalig Kamervoorzitter Verbeet, momenteel voorzitter van het Nationaal Comité 4 en 5 mei.

Mia Lelivelt (93) komt van veel dichterbij, uit Lichtenvoorde. Haar vader zat in het verzet; hij werd verraden, opgepakt en gefusilleerd. Terwijl het huis werd doorzocht, wist Mia ervoor te zorgen dat de twee ondergedoken piloten in de schuilplaats verdwenen. Die werd niet ontdekt. Mia en haar –Duitse– moeder gingen ondanks vaders arrestatie door met het verzetswerk.

Lelivelt woont nog steeds in haar geboortehuis. De schuilplaats is daar nog intact. Een replica ervan maakt nu deel uit van de tentoonstelling.

”Beveel gerust uw wegen...”, was het versje dat Minnie Jolink tijdens de oorlog in een poëziealbum schreef dat in de expositie te zien is. Jolink en haar zus werden ook verraden, en kwamen ook om. Ze hadden Joden verborgen.

Zo passeert het ene indrukwekkende levensverhaal na het andere de revue. Zoals dat van Freddie Dekker-Oversteegen, die voor deze tentoonstelling nog is geïnterviewd, maar die op 5 september, daags voor haar 93e verjaardag, overleed. Met haar zus Truus en haar vriendin Hannie Schaft ondernam ze sabotageacties, stal ze persoonsbewijzen voor Joden en bracht hun kinderen naar een onderduikadres.

Herbergzaam

Tal van andere vrouwen die actief deelnamen aan het verzet, het illegale werk van hun man mogelijk maakten of onderduikers onderdak boden, zijn onbekend gebleven. Om eerbetoon zaten de meesten niet verlegen; daarvoor hadden ze zich niet ingezet. „Maak van mij geen held”, luidt een citaat in de expositie.

Het gold ook veel vrouwen in en rond Aalten zelf. Op elke vijf inwoners was er één onderduiker; het hoogste percentage van alle Nederlandse dorpen. „Predikanten hier in het dorp riepen in bedekte termen op tot herbergzaamheid, met een verwijzing naar Jesaja 16:3: Verbergt de verdrevenen, en meldt den omzwervende niet”, zeggen de samenstellers van de tentoonstelling.

De kerkgangers namen dat ter harte. „Onderduikers waren er in bijna elke boerderij. Er was een jong gezin waar elk jaar een kind werd geboren. Ze hadden drie Joden, een Russische piloot en een arbeidsweigeraar in huis. Na een luchtaanval brandde hun boerderij af. Ze wilden na de oorlog geen schadevergoeding; hun familie hielp.”

Het is één verhaal uit vele. „Mijn vader was hier ook onderduiker”, zegt burgemeester Stapelkamp, die voorafgaand aan de opening alvast een kijkje komt nemen. „Mooi dat dit Onderduikmuseum steeds meer bekendheid krijgt.”

Tegelijk met deze expositie –deel van ”2018: Jaar van verzet” en te bezichtigen tot 19 mei– is er nog een expositie te zien. De reizende tentoonstelling ”Palet van verzet, moedige vrouwen toen en nu” doet Aalten aan. Dat is een initiatief van Stichting Aletta Jacobs Fonds, die zich inzet voor vrouwenemancipatie. Ook in deze expositie is er aandacht voor de verzetsvrouwen. Maar ook negen vrouwen van na de oorlog, die rebelleren tegen ”vrouwonvriendelijke praktijken”, komen aan het woord. Daar komen allerlei –soms heel linksige– verhalen voorbij. Wie daar geen behoefte aan heeft, kan zich beperken tot de verhalen over moedige mensen uit de Tweede Wereldoorlog.

Verzetsvrouwen stonden hun mannetje

Binnenland

RD.nl in uw mailbox?