Groot alarm in maart 1916: Duitsland test Nederland

De slag bij Verdun, die uiteindelijk wel tien maanden zal duren, brandt op 21 februari 1916 los. Neutraal Nederland luistert achter de veilige grens naar het oorlogsrumoer in buurland België.

Het is gedaan met de gespannen rust als er op 30 maart in Den Haag een telegram arriveert. Afzender: W. A. F. baron Gevers, door koningin Wilhelmina benoemd tot „Hoogst Derzelver Buitengewoon Gezant en Gevolmachtigd Minister te Berlijn.” In de Duitse hoofdstad is hij ontboden door minister Von Jagow van Buitenlandse Zaken. Die vertelt dat de Duitse regering uit betrouwbare bron heeft vernomen dat Groot-Brittannië een aanval op de Zeeuwse kust voorbereidt. In de monding van de Theems en de Humber wordt een grote invasiemacht geconcentreerd.

De Nederlandse verdediging is paraat, verzekert Gevers de minister. Von Jagow zegt dat Duitsland de Nederlandse neutraliteit in principe respecteert, jawel, maar ze zal wel alle stappen nemen die nodig zijn om de Duitse posities in België te beschermen. En die lijken nodig, want admiraal Schrörder, commandant van de Duitse marine in Vlaanderen, heeft een halfjaar eerder al gezegd dat de Nederlandse verdediging onvoldoende is: als de Britten naar de Westerschelde varen, zullen ze Zeeuws-Vlaanderen rap bezetten.

In Den Haag slaat het telegram in als een bom. Het kabinet-Cort van der Linden komt in spoedzitting bijeen en besluit alle verloven van militairen in te trekken. Daarmee gaan de ministers verder dan opperbevelhebber Snijders wil. Hij vindt het niet zo nodig en weet dat zo’n maatregel kort voor Pasen slecht valt.

Rep en roer

Het nieuws brengt het land in rep en roer. Bange mensen hamsteren voedsel of proberen bij de bank hun geld op te nemen. In Amsterdam vertrekt een trein met Rode Kruiswagons, die werkeloos stonden weg te roesten, richting de zuidgrens. Geallieerde diplomaten informeren wat er aan de hand is. Allerlei geruchten doen de ronde, en dat wordt aangewakkerd doordat de regering zich in stilzwijgen hult.

In Berlijn zegt minister Von Jagow tegen gezant Gevers dat de Duitse regering blij is met het doortastende optreden van de Nederlandse overheid, die haar neutraliteit tot het uiterste wilde verdedigen. En hij vertelt er leukweg bij dat de informatie over de ophanden zijnde Britse invasie misschien toch niet helemaal betrouwbaar was.

Effect

Druk van de ketel? Zo snel bedaren de gemoederen niet. Als minister Bosboom van Oorlog voorstelt de intrekking van de verloven vóór Pasen maar weer ongedaan te maken, vindt het kabinet dat overhaast. Men kon –noteert Bosboom later in zijn memoires– de Tweede Kamer toch niet vertellen dat de maatregel „niet op militaire noodzaak was gegrond geweest”?

Duizenden soldaten piepen er tussenuit, wat hun soms op een geduchte straf komt te staan. De Kamer komt eraan te pas om minister Bosboom ertoe te bewegen commandanten tot de orde te roepen als de strafmaat te zwaar is.

Ondertussen is ”de alerte” –zoals het tumult van maart 1916 is genoemd– inderdaad niet op enige militaire noodzaak gegrond. De Duitsers willen mogelijk de militaire paraatheid van het neutrale buurlandje testen. Een andere verklaring luidt dat ze de geallieerden in een kwaad daglicht willen stellen, want de Duitsers weten ook wel dat ze bij veel Nederlanders niet in de gunst staan. Voor de Nederlandse regering is het gunstig dat de schrik er bij het volk weer goed in zit: er is weer meer draagvlak voor het gemobiliseerd houden van de troepen.

In de herfst van 1916 worden er Duitse eenheden langs de Zeeuws-Vlaamse grens gestationeerd, uit vrees voor een mogelijke Britse aanval. Toch blijft Nederland buiten de oorlog. De geallieerden komen pas in 1944 in Zeeland. Als bevrijders.

Groot alarm in maart 1916: Duitsland test Nederland

Binnenland

RD.nl in uw mailbox?