„Geboortekaartjes weerspiegelen cultuur”

Het oudste kaartje dat hij kan laten zien is van 1913. „Hiermede geven wij kennis van de geboorte van onzen zoon Hendrik Jan. J. A. Waiboer, M. Waiboer-Vethman. Anna Paulowna, 17 maart 1913.” De letters zijn sierlijk, verder is de kennisgeving heel sober. Typerend voor de eerste geboortekaartjes, zegt Noorlandt. „Die waren heel formeel. Een formulering als ”De heer en mevrouw Jansen-Pietersen geven met vreugde kennis van de geboorte van hun zoon Johannes” was gebruikelijk. Sinds een kleine halve eeuw zijn het gewoon ”Piet en Marie” die hun baby voorstellen.”

Noorlandt, archivaris bij de Christelijke Hogeschool Ede en beheerder van het landelijk documentatiecentrum van de Christelijke Gereformeerde Kerken, kreeg een bijzondere interesse in geboortekaartjes toen hij er voor het documentatiecentrum een aantal ontving uit Friesland. Hij ontdekte dat er naar geboortekaartjes nog nauwelijks onderzoek is gedaan en ziet er nu een onderwerp voor een proefschrift in.

Onlangs publiceerde Noorlandt een bescheiden voorstudie, waarvoor hij bijna 1300 kaartjes analyseerde. Zelf heeft hij een verzameling van 2000 exemplaren, via andere collecties heeft hij 50.000 kaartjes tot zijn beschikking – gedrukt en handgeschreven, al dan niet met fleurige afbeeldingen en kleurige strikjes.

De archivaris wil onder meer nagaan of geboortekaartjes alleen in Nederland en Vlaanderen een traditie zijn. „Kaartjes uit andere landen zie ik nog maar weinig. Die uit Canada en de Verenigde Staten zijn vaak van Nederlandse emigranten. In Engeland en Duitsland volstaat een geboorteannonce in de plaatselijke krant. Marokkanen vertelden me: Bij een geboorte gaan we iedereen langs om het nieuws te vertellen, waarom zou je een kaartje sturen?”

Doop

Ergens rond 1875 moeten de eerste geboortekaartjes zijn verstuurd. „Voor die tijd waren er wel adellijke of gegoede ouders die een geboorte per brief meldden. Pas in de jaren vijftig van de vorige eeuw, toen mensen meer te besteden kregen, namen de geboortekaartjes een hoge vlucht. Als je al amper geld voor eten had, had je zeker geen centen voor geboortekaartjes, waar dan ook nog eens portokosten bijkwamen.”

Noorlandt beschouwt geboortekaartjes vooral als een weerspiegeling van de cultuur. „Wordt er bijvoorbeeld naar God verwezen of niet? Op kaartjes uit rooms-katholieke kring kreeg in het verleden vooral de doop veel aandacht, want daarmee hoorde het kind voortaan bij God, bij de kerk. Dat zag je bij protestanten niet zo, ook niet bij vrijgemaakten. Daar had ik dat accent misschien nog wel verwacht, maar verder dan ”Het koningskind dat ons gegeven is” ging het daar niet.”

Die rooms-katholieke nadruk op de doop komt Noorlandt nu niet meer tegen. „Op protestantse kaartjes zie je nog wel de uitdrukking ”God die leven gaf en leven spaarde”, maar niet meer zo standaard als in de jaren vijftig, toen moeders nog vaker in het kraambed overleden. ”Door Gods goedheid ontvingen wij een zoon” was onder protestanten ook ingeburgerd. In latere jaren worden de religieuze verwijzingen minder en komen er meer humoristische tekeningen en teksten op de kaart te staan.”

Sommige geboortekaartjes vallen op, zoals twee exemplaren uit de Tweede Wereldoorlog. ”Trots duisternis en prikkeldraad ontbot weer het jonge leven”, staat op een kaartje uit 1944. Een echtpaar uit Hilversum liet een kunstenaar een tekening maken met een vredesduif erop, en een bloem die uit een helm groeit. „Een teken van hoop. Daar is over nagedacht, dat gaat dieper dan ”Hiep, hiep, hoera, hier ben ik” of een plaatje van beschuit met muisjes.”

Facebook heeft de geboortekaartjes niet verdrongen, merkt Noorlandt. „De geboorte wordt vaak wel digitaal gemeld, maar menigeen vindt het toch leuk om een kaartje te versturen, soms zelf vervaardigd. Mensen willen iets blijvends op papier. Anders dan vakantie- en kerstkaarten worden geboortekaartjes bewaard, zeker in familiekring.”

De brochure ”Jongen of meisje, culturele aspecten van 100 jaar geboortekaartjes” (54 pagina’s, veel illustraties) is te bestellen via jn.noorlandt@solcon.nl. Prijs: € 9,50, met verzendkosten: € 13,00.

„Geboortekaartjes weerspiegelen cultuur”

Binnenland

RD.nl in uw mailbox?