Archeologie op de vierkante meter

Bijna 16.000 kaartjes wachten op scherpe, kritische ogen. De hele Veluwe, circa 1000 vierkante kilometer, is daarvoor opgedeeld in vakken van 300 bij 300 meter. „Elk beeldje willen we door tien personen laten bekijken”, zegt dr. Eva Kaptijn van Erfgoed Gelderland. „Sommigen zijn beter in het herkennen van grafheuvels, terwijl anderen juist sneller het raatpatroon van een zogenaamd celtic field ontdekken. We verwachten op ieder vierde kaartje iets te kunnen markeren.”

De zogenaamde LiDAR-techniek maakt het mogelijk dat vrijwilligers helpen speuren. Met behulp van laserstralen is de hoogte van Nederland de afgelopen jaren gedetailleerd in kaart gebracht. Rijksoverheid, de provincies en de waterschappen werken daarvoor samen. Het resultaat is het Actueel Hoogtebestand Nederland. Dat bevat voor het hele land precieze hoogtegegevens met gemiddeld acht hoogtemetingen per vierkante meter.

Het grote voordeel van LiDAR is dat metingen door vegetatie heen gaan. Kaptijn: „De ondergrond van bijvoorbeeld bosgebieden is nu voor het eerst zichtbaar zonder dat bomen en struiken het zicht belemmeren. De reflecterende laserstralen leveren een grote hoeveelheid potentiële archeologische vondsten op. Het traceren en evalueren is een te grote klus voor archeologen alleen. Daarom doen we een beroep op vrijwilligers.”

Hoop zand

Dat speuren op de hoogtekaart kan gewoon thuis. „In een vrij momentje, achter de eigen computer”, aldus Kaptijn. „Naderhand gaan we met vrijwilligers het veld in om de ontdekte structuren in de werkelijkheid te beoordelen. Die controle met het menselijk oog is wel nodig. Bij een test zag een locatie er perfect als een grafheuvel uit, maar bij een bezoek aan het bos bleek het niet meer dan een hoop zand te zijn.”

In eerste instantie is Erfgoed Gezocht gericht op drie typen objecten: grafheuvels, houtskoolmeilers en celtic fields. Kaptijn: „In een latere fase worden er ook sporen onderzocht van andere objecten, zoals ijzerkuilen, fragmenten van oude wegen, karrensporen en resten uit de Tweede Wereldoorlog.”

Het meest voorkomend en waarschijnlijk makkelijkst herkenbaar zijn de grafheuvels, oude begravingen in een aarden heuvel, met een gemiddelde diameter van 15 tot 20 meter. In Nederland dateren ze van circa 2800 voor Christus tot in de Romeinse periode, circa 200 na Christus. De lage, ronde houtskoolmeilers, omgeven door een ondiepe greppel, ontstonden bij het langzaam verbranden van grote stapels hout om zo houtskool te produceren. Over het algemeen hebben ze een diameter tussen de 13 en de 16 meter. Celtic fields zijn oude akkersystemen. Lage aarden wallen omgrenzen de individuele akkers, die circa 40 bij 40 meter groot zijn en samen een soort schaakbordpatroon vormen, meestal goed te herkennen op de hoogtekaart.

Erfgoed Gezocht dient meerdere doelen. Niet alleen wordt de Veluwe archeologisch beter in kaart gebracht, de resultaten worden ook gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek naar de mogelijkheden van kunstmatige intelligentie en specifieke automatische detectietechnieken voor het herkennen van archeologische structuren.

Ongerept

„De nieuw ontdekte resten van Erfgoed Gezocht worden benut als leervoorbeelden voor de computer”, aldus Kaptijn. „Over hoe meer voorbeelden de computer kan beschikken, des te beter deze zal worden in het zelfstandig herkennen. De computer ziet nu nog rotondes op verkeerspleinen en kuilvoerhopen bij boerderijen aan voor een grafheuvel. Dat is met extra informatie over de omgeving wel bij te sturen. Zeker van de houtskoolmeilers en celtic fields hebben we nog heel wat locaties nodig.”

Niet zonder reden wordt het project op de Veluwe uitgezet. Kaptijn: „De Veluwe staat bekend om de vele archeologische monumenten. Al die hectares bos en heide herbergen ongetwijfeld nog veel meer. In natuurgebied, dus nog ongerept. Ze leren ons veel over de samenlevingen van toen. Bovendien kunnen ze zo beschermd worden voor de toekomst.”

erfgoedgezocht.nl

Archeologie op de vierkante meter

Binnenland

RD.nl in uw mailbox?