Tijdens de communistische overheersing bespioneerde iedereen iedereen in Roemenië. De geheime politie hield vanaf 1945 ds. Ferenc Visky (1918-2005) in de gaten. De predikant van de Hongaarse Gereformeerde Kerk had gepreekt over de tekst: „Wij verwachten nieuwe hemelen en een nieuwe aarde.”

De omwenteling in het voormalige Tsjechoslowakije bracht voor de kerk een bevrijding uit de Egyptische ballingschap, zegt prof. dr. Peres Imre uit Bratislava. „We waren verrast en nauwelijks voorbereid.”

De protestantse kerken in Duitsland zijn te verzoenend en te verhullend omgegaan met de vraag naar collaboratie van kerkelijke vertegenwoordigers met de Stasi, de voormalige Oost-Duitse inlichtingendienst.

Christelijk Nederland hield zijn adem in toen eind 1989 in Oost-Europa het ene na het andere communistische regime viel. De reformatorische kerken hadden jarenlang meegeleefd met de verdrukte kerk. Hoe hebben ze toen gesproken?

Op ‘kampeervakantie’ met Bijbels op geheime plaatsen in een camper. Dat deden tientallen koeriers richting het IJzeren Gordijn. Frans en Margreet van den Berg uit Nunspeet maakten vijf tochten. Margreet: „Ik zat appeltjes te schillen als we de grens naderden. Dan had ik wat om naar te kijken.”

Oost-Duitsland heeft twee dictaturen meegemaakt. Toen Hitler en zijn mannen eenmaal weg waren, kwamen de communisten. Dit is ook de kerk niet in de koude kleren gaan zitten.

De Nikolaikirche in Leipzig lijkt een bedevaartsoord. De kerk in het centrum van de Duitse stad was twintig jaar geleden het toneel van de vreedzame revolutie die van daaruit door de DDR trok. Foto’s roepen de verhalen en getuigenissen weer in herinnering. De vreedzame demonstraties, gestart met gebedsbijeenkomsten in de kerk op maandag, sloegen over naar Berlijn en leidden uiteindelijk tot de val van de Muur. In Leipzig begon de victorie.