Janine Jansen speelt als kind van de natuur

Vanavond staat ze met het Residentie Orkest onder leiding van Jac van Steen op de planken in het Concertgebouw. Een extra ingelast concert om haar nieuwste Tsjaikovski-cd te presenteren. Al bijna direct nadat het concert werd aangekondigd, was de grote zaal uitverkocht. Iets dergelijks geldt voor de cd zelf. Nog voordat het album verkocht kon worden, was het al goud omdat er meer dan 30.000 exemplaren waren besteld. En dat is niet voor het eerst. Ook voor haar album uit 2004, met de ”Vier Jaargetijden” van Vivaldi, kreeg ze goud. En tevens won ze met die opname de prestigieuze Edison Publieksprijs. Nog maar een paar maanden geleden won de viooldiva overigens voor de derde keer deze publieksprijs: haar opname ”Bach - Inventions &amp; Partita” bleek het populairste klassieke album van 2007.

In Nederland mag de violiste een publiekslieveling zijn, in het buitenland is ze nog beroemder. „Overal, van Japan tot de Verenigde Staten, maakt de dochter van de Utrechtse Domorganist een bliksemcarrière”, schreef Kasper Jansen in NRC Handelsblad. „Ze is een wereldster, een fenomeen, alom geprezen om haar perfecte techniek, haar zingende toon, haar durf om tot het uiterste te gaan -óók bijna onhoorbaar zacht-, haar stralende gedrevenheid en haar uitbundige muzikaliteit.”

Tricky Die perfecte techniek en uitbundige muzikaliteit zijn nu ook te horen en te zien in muziek van Tsjaikovski (1840-1893). In juli trok Jansen naar het Spaanse Santiago de Compostela. Samen met de jonge Britse dirigent Daniel Harding (1975) en zijn Mahler Chamber Orchestra zette ze „een van de meest uitdagende en lyrische werken die er binnen het vioolrepertoire zijn” op de lessenaar: het Vioolconcert in D opus 35 van deze Russische componist.

Als kind keek Jansen al uit naar het moment waarop ze dit concert zou mogen spelen. Maar het duurde nog een hele poos voor de nu 30-jarige het stuk durfde op te pakken. Pas in 2000 liet ze zich door Valery Gergiev overhalen de compositie in het openbaar uit te voeren. „Aanvankelijk dacht ik: dat lukt me nooit. Het werk is lang, emotioneel, technisch virtuoos. En erg tricky voor je geheugen.”

De violiste heeft als stelregel dat ze concerten pas opneemt als ze voelt dat ze eraan toe is. Dat moment was nu aangebroken voor dit „intieme en eenzame” 35 minuten durende Vioolconcert, dat Tsjaikovski in 1878 schreef. De componist verkeerde in een diepe crisis: hij was een verstandshuwelijk aangegaan met een van zijn studenten om zijn homoseksualiteit te ontkennen. Al na negen weken probeerde hij zichzelf van het leven te beroven.

Ver van zijn echtgenote schreef Tsjaikovski vervolgens zijn opus 35. De première ervan kon echter niet doorgaan, omdat de beoogde uitvoerende het werk onspeelbaar achtte. Het stuk zou niet-violistisch zijn. Een muziekcriticus voegde daaraan toe: „Hier wordt de viool niet langer bespeeld, maar uiteengereten, bont en blauw geslagen.”

Niettemin werd opus 35 een van de grote uitdagingen voor iedere topviolist. Niet alleen het onstuimige, hartstochtelijke Allegro waarmee het concert begint. Of de virtuoze Finale waarmee het eindigt. Maar ook het middendeel, het intieme Canzonetta. Volgens Jansen het hart van het concert: „Voor mij gaat er niets boven dat moment van rust, waarin Tsjaikovski diepe emoties aan een gevoel van ruimte en eenvoud koppelt.”

Natuurlijk Bont en blauw of niet, de Stradivarius van Jansen uit 1727 kan het blijkbaar allemaal hebben. In ieder geval laat de viooldiva zien dat het stuk toch niet onspeelbaar is. Op de meest natuurlijke manier en ogenschijnlijk met het grootste gemak speelt ze deze muziek, die alles vraagt van de uitvoerende.

Natuurlijk. Dat is het woord dat steeds valt rondom Janine Jansen. The Times omschreef haar november vorig jaar als „de koningin van een sensitief gesponnen en zingende lijn en van onmetelijke subtiliteit in expressie.” Met als toevoeging: „Zij geeft muziek een hart en ze speelt als een kind van de natuur.” En naar aanleiding van haar Bach-cd schreef een recensent vorig jaar in deze krant dat de violiste de luisteraar weet te ontroeren „door haar natuurlijke en onopgesmukte spel.”

Ook zelf zegt ze te gaan voor die natuurlijke manier van spelen. Zoals in Tsjaikovski: „Niet hysterisch, geen aangedikte emoties, maar naturel en eerlijk.” Het samenspel met dirigent Daniel Harding ervoer ze al eveneens als „ongelofelijk natuurlijk.”

Het leuke is dat op de bijgevoegde dvd te zien is hoe dat natuurlijke samenspel tijdens de repetities en de uitvoering -de cd is een liveopname- in Spanje in z’n werk ging. Janine is een spontane, extraverte meid die, ondanks haar carrière, gewoon is gebleven, relaxed. Ook qua uiterlijk is ze gewoon, naturel zogezegd. Behalve bij het concert zelf dan.

Dat blijft toch een punt rond deze violiste. Zo onopgesmukt en zorgeloos als ze speelt, zo opgesmukt en zwoel poseert de diva -moet ze poseren?- in tijdschriften en op cd-covers. Waarom mag een topvioliste ook op dit punt geen kind van de natuur blijven?

Niettemin is het genieten van deze productie van Jansen. Want wat mij betreft is dat haar geheim: dat ze een ontwapenende persoonlijkheid en een natuurlijk optreden combineert met een fabuleuze speeltechniek en een fascinerende interpretatie.

N.a.v. ”Janine Jansen - Tchaikovsky” (cd) en ”Janine Jansen - Tchaikovski in Santiago de Compostela - verslag van een opname” (dvd); Decca (4801498 en 004400762722); € 19,99; bestellen: nrc.nl.

Janine Jansen speelt als kind van de natuur

Muziek

RD.nl in uw mailbox?