Bombardement van knikkertjes uit de ruimte

Het idee laat Larsen –muzikant van beroep en van jongs af aan stenenverzamelaar– niet los. Het is 2009 als hij het steentje vindt en alle wetenschappelijke literatuur die hij erop naslaat, vertelt hem dat je nooit micrometeorieten zult vinden in bewoond gebied. Op Antarctica, in een gletsjer of in een verafgelegen woestijn, dat is al lastig genoeg. In de buurt van mensen en zeker in de stad gaat het niet lukken.

De uit Noorwegen afkomstige Larsen is niet overtuigd en gaat zoeken. „Op wegen, platte daken, parkeerplaatsen, industrieterreinen, eigenlijk overal waar ik kwam. Wat dat betreft komt het goed uit dat ik met mijn band al veertig jaar de halve wereld afreis.”

In de buurt van afvoerputjes schraapt de koppige amateuronderzoeker zakken vol modder bij elkaar. Thuisgekomen filtert hij met een zeef, een magneet en een sterk vergrootglas de grootste kanshebbers eruit: min of meer ronde bolletjes die anders zijn dan de andere dingetjes die hij tegenkomt.

Zes jaar later heeft Larsen 40.000 foto’s van kanshebbers, maar nog steeds geen beet. Alle deeltjes die hij onder de elektronenmicroscoop door de Londense geoloog dr. Matt Genge laat beoordelen, vallen door de mand. Behalve die eerste dan, waar het allemaal mee begon. Die kwam echt uit de ruimte, weet hij inmiddels.

De Noorse amateurgeoloog laat zich niet uit het veld slaan en verandert van tactiek. „Alle deeltjes die ik vind, classificeer ik. Waar komen ze vandaan? Uit een regio met veel auto’s, dieseltreinen, vulkanen, steenwolfabrieken misschien? Of is er net vuurwerk afgestoken? Door zo te werk te gaan, kan ik steeds beter in één oogopslag beoordelen wat niet uit de ruimte komt en zo de pakkans vergroten.”

In februari 2015 is het raak. Larsen vindt een olivijnkristal –slechts 0,3 millimeter groot en vol magnetische spikkels– en stuurt het op naar Genge. Zonder twijfel een micrometeoriet, laat de Britse geoloog weten. Larsen gaat direct meer zoeken en vindt ook. Een paar maanden later staat de teller op 500, allemaal deeltjes met een diameter van 0,15 tot 0,6 millimeter. Nauwelijks zichtbaar met het blote oog.

„Als je eenmaal weet wat je moet zoeken, vind je ze overal”, zegt Larsen enthousiast. Meteen maar even vergetend hoeveel monnikenwerk hij daarvoor heeft verzet.

Sterrenstof

Micrometeorieten zijn geen overblijfselen van grotere ruimtestenen die in de dampkring uiteenvallen. Het gaat om stofjes die met de aarde botsen, letterlijk sterrenstof dus. Als het stofje de dampkring binnendringt, treedt er een proces op van smelten en opnieuw kristalliseren. Dat geeft hen ze uiterlijk en een samenstelling die je nergens anders op aarde tegenkomt. Soms bevatten ze metaal, maar meestal zijn ze stenig, of glasachtig.

Nu Larsen aan de lopende band ruimtestof vindt, moet de gevestigde wetenschap wel toegeven dat micrometeorieten ook in de stad voor het oprapen liggen. Eerder dit jaar verscheen er van hem –met Genge als eerste auteur– een artikel in het Amerikaanse wetenschappelijke tijdschrift Geology. Daarin worden 500 micrometeorieten beschreven.

Om aan deze 500 knikkertjes te komen, heeft Larsen 300 kilogram modder door zijn handen laten gaan. Een speld in de hooiberg, maar Larsen beziet het liever van de andere kant. „Elk jaar komt er per vierkante meter gemiddeld één micrometeoriet neer. Voor heel de aarde betekent dat een bombardement met tientallen tonnen sterrenstof.”

Paddenstoelen

Met al die ontdekkingen zou je zomaar vergeten dat Larsen geen geoloog, maar muzikant van beroep is. Hoe ziet hij dat zelf? „Ik houd nog net zo veel van het leven als muzikant als toen ik begon. Ik heb het ook nodig om in mijn levensonderhoud te voorzien. Maar ik geniet minstens zo veel van de wetenschappelijke wereld en de erkenning die ik inmiddels krijg. Met de micrometeorieten heb ik er meer dan een fulltimebaan bij, maar dan onbetaald.”

Bang om een steentje als micrometeoriet aan te merken terwijl het later gewoon een kristalletje van aardse afkomst blijkt te zijn, is Larsen niet. „Zie het als eetbare paddenstoelen zoeken in het bos. In het begin heb je weinig kennis en pik je alleen de best herkenbare soorten eruit. Maar hoe langer je het doet, des te meer kennis je opdoet en des te gevulder is je mand als je het bos uitkomt. En thuisgekomen eet je alles zonder angst op.”

----

Het dak op

De afgelopen jaren heeft Larsen een enorme berg gegevens en foto’s van micrometeorieten verzameld, maar ook van aardse steentjes die er wel wat op lijken. De mooiste en belangrijkste heeft hij gebundeld in een –Engelstalig– boek, vol prachtige foto’s.

In zijn boek (”In Search of Stardust”; uitg. Voyageur Press, Minneapolis, 2017; ISBN 9780760352649; 152 blz.; $ 24,99.) leert Larsen de lezer sterrenstof te onderscheiden van gewoon stof. Ook dieselmotoren, vulkanen, fabriekspijpen en vuurwerkshows brengen immers een enorme hoeveelheid niet of nauwelijks zichtbare versteende bolletjes in de atmosfeer.

De Noorse amateurgeoloog zou het prachtig vinden als zijn boek mensen (met of zonder wetenschappelijke opleiding) stimuleert zelf op zoek te gaan naar micrometeorieten. „Iedereen kan het. Zeker als je de plaatjes in het boek goed op je laat inwerken.”

Met name scholieren wil hij aan het zoeken krijgen. „Het is een mooie vorm van burgerwetenschap. Ruimtesteentjes zoeken op het dak van de school met een vindkans van vrijwel 100 procent. Als je daar studenten niet mee in de benen krijgt!”

Bombardement van knikkertjes uit de ruimte

Wetenschap & techniek

RD.nl in uw mailbox?