Verborgen verhalen achter Middelburgse hotspots

Het moest het visitekaartje van Middelburg zijn. Daarom werd het stadhuis aan de Markt in de vijftiende eeuw niet van baksteen gebouwd, maar van zandsteen. Dat moest men importeren van elders. Middelburg wilde zo showen: wij zijn een rijke stad.

Waar tegenwoordig bruidsparen en studenten –het University College Roosevelt is er gevestigd– door de gangen van het stadhuis lopen, werden hier vroeger schurken, boeven en kwajongens berecht. Verdachten van moord en doodslag stonden terecht voor de zogenoemde grote vierschaar. Had je een lichter vergrijp op je kerfstok, dan verscheen je voor de kleine vierschaar.

De rechtspraak zat op de begane grond; boven was het gemeentebestuur gevestigd, vertelt stadsgids Willem van den Broeke. De linkervleugel was voor het gewone leven. Zo zat daar een vleeshal, waar vlees werd gekocht en verkocht, en daarboven een lakenhal, waar de bevolking terechtkon voor stoffen om kleding van te maken.

Boven de zonnewijzer prijkt een beeldje van een moeder met een baby op schoot. De snelle kijker zal denken aan Maria met haar kind Jezus. Mis! Het protestantse, Oranjegezinde Middelburg koos weliswaar voor de vorm van een Madonnabeeld, maar daar figureren nu koningin Wilhelmina en de jonge Juliana.

Tussen de vensters van het stadhuis, voorzien van rood-witte luiken, staan standbeelden van de graven en gravinnen van Zeeland. Opvallend genoeg zijn de nissen aan de rechterkant van het gebouw leeg. De laatst afgebeelde graaf is keizer Karel V, die troonsafstand deed in 1555. Zijn opvolger Filips II was rooms-katholiek, en daar moesten de protestantse Zeeuwen niets meer van hebben, toen zij eenmaal voor de kant van Oranje hadden gekozen.

Klein Vaticaanstad

Via de Keldermansstraat –genoemd naar de architectenfamilie die het stadhuis ontwierp– en de Burggang leidt de route naar de heilige Petrus en Pauluskerk. Tegenover de parochiekerk staat een verzorgingshuis met de naam Sint-Willibrord. Het plein heet in de volksmond ook wel ”klein Vaticaanstad”, vertelt Van den Broeke. „Ook dit laat zien dat het rooms-katholieke geloof iets wezensvreemds is in het protestantse Middelburg.”

Wie aan het begin van de Latijnse Schoolstraat een panoramafoto maakt, kan drie kerkentorens vastleggen: die van de Lange Jan, de Abdij en het stadhuis. Bij de laatste slaan de klokken altijd wat later dan die van de Lange Jan, om te voorkomen dat het geluid door elkaar heen klinkt. ”Malle Betje” wordt de stadhuistoren daarom wel genoemd.

Een smal steegje tussen de huizen door brengt de bezoeker in de Bogardstraat. Die herinnert aan de bogarden, de tegenhangers van de begijnen. Op een plein verderop, de Balans, zijn de Sint-Jorisdoelen uit 1582 te zien: het verenigingsgebouw van de schutterij. Hier huisden en oefenden de verdedigers van de stadsmuur.

Bij de ingang naar de Abdij ligt een restant van een gevel, afkomstig van een huis dat is getroffen ”door een Duits bombardement” op 17 mei 1940, vertelt het bordje. Dat klopt niet helemaal, weet Van den Broeke. De bom die dit huis in puin legde zou ook van de geallieerden kunnen zijn geweest.

Dat zit zo. Na de verloren strijd bij de Grebbeberg vluchtten de Fransen via Brabant en Zeeland naar het zuiden, achternagezeten door de Duitsers. In de Zeeuwse hoofdstad ontstond een vuurgevecht. Onduidelijk is of het de Duitse of de Franse beschietingen waren die de stad lieten branden. Een onafhankelijke commissie die zich over de kwestie boog, adviseerde onlangs de tekst aan te passen. Waarschijnlijk staat er binnenkort te lezen dat de gevel sneuvelde ”als gevolg van de gevechtshandelingen in 1940”. Wie precies de fatale bom gooide, blijft dan in het midden.

Klokkengieterij

Lopend over het Abdijplein vertelt de gids hoe de roomse elementen verdwenen uit dit van oorsprong norbertijnse klooster. Na de Reformatie en Middelburgs keuze voor de kant van Oranje werd de refter, waar de monniken aten, omgetoverd tot een klokkengieterij. Vanaf 1580 werden er in de ruimte naast de kloostergang Zeeuwse muntstukken geslagen. Vandaag de dag nemen de Rooseveltstudenten op het Abdijplein hun diploma in ontvangst. De oude kloostergangen gebruikt de provincie regelmatig voor representatieve gelegenheden.

In het gebouw zit ook het Zeeuws Museum gevestigd. Daar zijn unieke wandtapijten te zien waarop zeeslagen uit de Tachtigjarige Oorlog zijn afgebeeld. Een bezoekje is onmisbaar voor wie Middelburg aandoet, vindt Van den Broeke.

De uitgang naar het Koorkerkhof brengt je via de Gistpoort op het Damplein. Daar blijkt opnieuw de Oranjegezindheid van de Zeeuwen: koningin Emma heeft hier een eigen standbeeld. Het enige van Nederland, vertelt de stadsgids niet zonder trots. „Alleen in Den Haag staat er ook één, maar dat telt niet, want álle Oranjes hebben daar een standbeeld.”

Tussen de herenhuizen op de Dam zit een smal zijstraatje verstopt: de Kuiperspoort. Vanuit de haven werd hier in de vijftiende en de zestiende eeuw wijn aangevoerd uit Bordeaux, Spanje en Portugal. De wijn werd opgeslagen in tonnen –gemaakt door kuipers– en opgeslagen in kelders achter de groene luiken. Ook de ijzeren ringen boven de straatstenen, om de tonnen met een touw uit de kelders te trekken, herinneren aan het verre verleden.

Heiligenbeeld

De route loopt terug over het Damplein en slaat de winkelstraat in. Aan de Lange Delft staat de christelijke gereformeerde Gasthuiskerk –de vroegere Barberakapel– die de status van een rijksmonument heeft.

Wie bij de naastgelegen winkelpanden hoger kijkt dan de schoenen in de etalage bij Omoda, of boven de drogisterijartikelen bij Kruidvat, ontdekt een tegeltje. Dat maakt duidelijk: deze woning werd in de Tweede Wereldoorlog gebombardeerd. Bij het afgebeelde jaartal 1940 flikkeren vlammen, maar daaruit komt een feniks omhoog. „De adelaar staat symbool voor herrijzend Middelburg.”

Wie rechtsaf slaat, komt via de Koorkerkstraat uit aan de voet van de Lange Jan. De beroemde toren verbindt het koor van de oude Abdijkerk met het schip, nu de Nieuwe Kerk. Daarom heet-ie ook wel de wandelkerk.

Van de buitenkant lijkt het één kerk, maar schijn bedriegt. In de oude koorkerk zitten de vrijzinnigen, waar de bekende Klaas Hendrikse –de dominee die „gelooft in een God Die niet bestaat”– tot zijn emeritaat predikant was. In de Nieuwe Kerk houdt een protestantse gemeente diensten. Via de voet van de Lange Jan kunnen de vrijzinnig hervormden en de confessioneel hervormden elkaar ontmoeten.

Verborgen verhalen achter Middelburgse hotspots

Geschiedenis

RD.nl in uw mailbox?