Zuid-Amerikaanse romans over hypocrisie in kerk en samenleving

Niet dat het boek een slecht verhaal is, nee, het is spánnend, met een merkwaardige titel. In het Spaans, de taal waarin Vargas Llosa schrijft, is de titel ”Cinco Esquinas”. Dit is de plaats delict in de roman en een gevaarlijke wijk in de Peruaanse hoofdstad Lima, waar een van de personages woont, de journaliste Julieta Leguizamón (bijgenaamd La Retaquita). Waarom is gekozen voor ”Voor uw liefde” is onduidelijk – mogelijk om kopers te interesseren, in combinatie met de twee blote dames in bed op de omslag?

De plot van het boek is de hypocrisie van de Peruaanse samenleving. Iedereen is vriend van elkaar en iedereen is medeplichtig aan de corruptie, het bederf en de verrotting. De rijke mijnexploitant Enrique Cárdenas wordt door een beruchte redacteur van het boulevardblad Onthullingen afgeperst. Als Cárdenas geen 100.000 dollar betaalt om de uitgeverij van de redacteur op te kalefateren, zullen er schandelijke foto’s van hem in het blad verschijnen die tijdens een drinkgelag zijn gemaakt.

Cárdenas gaat bij een bevriende advocaat te rade, maar de foto’s worden toch geplaatst. Het land raakt in de greep van een sensationele rel, zeker als even later de desbetreffende paparazzo wordt vermoord. Cárdenas kan wel inpakken als de journaliste La Retaquita aangifte doet bij de politie en stelt dat Cárdenas haar chef, de paparazzo achter de afpersing, op wrede wijze heeft omgebracht.

Elite

Vargas Llosa schetst vervolgens een intrige die goed afloopt voor de twee elitestelletjes in de roman: Cárdenas en echtgenote plus zijn advocaat en diens vrouw. Ogenschijnlijk een happy end dus voor de welgestelden des lands, maar niet voor de armen, de paupers en de mislukkelingen van de maatschappij. Je leest wat er mis is in Peru, waar president Fujimori over de rug van de armen de dienst uitmaakt en zijn handlangers en veiligheidsdiensten laat doden wie hem niet welgezind is. De lezer bevindt zich midden in de arena van de Peruaanse dictatuur van de jaren negentig.

Democratuur

Zelf verloor Vargas Llosa de verkiezingen tegen Fujimori in 1990. Eigenlijk is het boek één grote aanklacht tegen de zogenaamde Peruaanse ”democratuur”, waar alles draait om seks, vrouwen en macht.

Vargas Llosa grossiert in expliciete erotische scènes – het begint al in het eerste hoofdstuk, bij de vriendinnen Marisa en Chabela, de vrouwen van Cárdenas en diens advocaat. Aan het eind komt het tot een onsmakelijke driehoeksverhouding. Was Vargas Llosa minder kwistig geweest met zijn erotische saus, dan was het boek sterker en rauwer geweest.

Opmerkelijk is dat dit boek is opgedragen aan Alonso Cueto, een Peruaanse schrijver en hoogleraar die in tegenstelling tot Vargas Llosa in Lima bleef wonen. Net als het werk van Vargas Llosa gaat Cueto’s oeuvre ook over de extreem gewelddadige oorlog tussen overheidstroepen en de maoïstische guerrillabeweging Lichtend Pad (Sendero Luminoso).

Na die oorlog bleef de Peruaanse samenleving met diepe wonden en veel vragen zitten. Cueto focust in zijn boeken op de moed van gewone mensen die hun leven op het spel zetten voor de goede zaak. Ook Vargas Llosa laat in zijn roman zien dat het onbeduidende journalistje La Retaquita haar rug recht houdt en de strijd aandurft met El Doctor, met wie de schrijver Vladimiro Montesinos bedoelt, de man achter Fujimori, het vleesgeworden kwaad van Peru.

Klooster

Zo heel anders is het op werkelijke gebeurtenissen gebaseerde ”Het boek van Emma” van de in 2003 overleden Colombiaanse kunstenares Emma Reyes. Het is een bundel van 23 brieven die Emma Reyes aan haar landgenoot Germán Arciniegas, historicus, auteur en journalist, schreef. Hierin beschrijft ze hoe zij en haar zusje, verlaten door hun moeder, in een klooster terechtkomen dat onderdak biedt aan verweesde meisjes.

Ze worden getiranniseerd door de nonnen, verkeren in barre omstandigheden en leren onzinnige verhalen over allerlei heiligen. Het boek lijkt wel een Colombiaanse versie van ”De zwarte non” van Maria Monk. Hoewel dat laatste boek veel gruwelijker en het relaas van een volwassen non is, terwijl Emma Reyes in ”Het boek van Emma” nog een kind is.

Monk, een Canadese non, publiceerde in 1936 een onthullend boek waarin ze schreef dat er tussen het nonnenklooster in Montréal en het nabijgelegen monnikenklooster een ondergrondse tunnel zou bestaan, waardoor nonnen en monniken elkaar heimelijk konden ontmoeten. Ze schreef dat contacten tussen nonnen en monniken regelmatig in een zwangerschap eindigden en dat baby’s vervolgens werden gedoopt, vermoord en in een kalkput gedumpt. Over dit boek ontstond grote publieke verontwaardiging die werd gevoed door een antirooms-katholieke stemming.

Kinderblik

Waar Vargas Llosa de hypocrisie van de Peruaanse samenleving aan de kaak stelt, laat Reyes via haar kinderblik de hypocrisie van de Rooms-Katholieke Kerk zien. Haar innigste wens is non te worden. Maar dat kan niet, zegt de pater die haar de zegen geeft. „Nee kind, om non te kunnen worden moet je een vader en een moeder hebben en er zeker van zijn dat je in een christelijk gezin bent geboren.” Haar hoofd wordt zo moe van al het denken dat haar verlangen om non te worden uiteindelijk verdwijnt. En daarmee ook haar passie voor Jezus.

Boekgegevens

Voor uw liefde, Mario Vargas Llosa, vertaling Arie van der Wal; uitg. Meulenhoff, Amsterdam, 2017; ISBN 978 90 290 9205 0; 237 blz.; € 19,99;

Het boek van Emma, Emma Reyes, vertaling Irene van de Mheen; uitg. Meulenhoff, Amsterdam, 2018; ISBN 978 90 290 9239 5; 216 blz.; € 18,99.

Zuid-Amerikaanse romans over hypocrisie in kerk en samenleving

Cultuur & boeken

RD.nl in uw mailbox?