Rubriek prof. Selderhuis: Na Luther komt Zwingli

In dit boek, dat de komende decennia een standaardwerk zal zijn, wordt eerst de geschiedenis van de Reformatie in Zwitserland uitvoerig beschreven. Die geschiedenis is bijzonder vanwege de unieke politieke situatie van Zwitserland: het ene kanton koos wel en het andere niet voor de Reformatie en stedelijke overheden bepaalden via publieke disputen hun keuze.

In het tweede deel van dit handboek komen de theologische thema’s aan de orde en wordt duidelijk hoezeer Ulrich Zwingli en na hem Heinrich Bullinger de gereformeerde traditie hebben beïnvloed.

Het is een goede zaak dat het jubileum van 500 jaar Zwitserse Reformatie (in 2019) nu al vruchten afwerpt, zodat zichtbaar wordt dat de Reformatie in Duitsland en die in Zwitserland niet over één kam te scheren zijn. Zwingli onderscheidde zich duidelijk van Luther, ook als het gaat om de heiliging. Luther was voor dat laatste nogal bang, omdat heiliging hem te veel leek op een noodzakelijke eigen bijdrage aan de zaligheid, terwijl Zwingli zich er juist zorgen over maakte dat het ”sola gratia” (genade alleen) mensen ook lui kon maken in het christelijke leven.

Prof. Matthias Neugebauer van de universiteit in Zürich schreef een boek over de ethiek van Zwingli. Hij begint met duidelijk te maken dat de reformator uit Zürich, net als die uit Wittenberg, de onvrijheid van de menselijke wil en het absolute karakter van de genade leerde. Toch ontwikkelde Zwingli een theologie van heiliging die gelovigen tot betere dienaren van God en de naaste zou maken. De goedheid van God krijgt gestalte in het leven van de gelovige en zoals de christen leeft uit de gerechtigheid die Christus verwierf, wil die gelovige ook zelf bijdragen aan gerechtigheid in kerk en samenleving, aldus Zwingli.

Verspreiding

Leo Jud (1482-1542) en Oswald Myconius (1488-1552) zijn twee minder bekende reformatoren, die echter veel hebben bijgedragen aan de verspreiding van Zwingli’s gedachtengoed. Jud was predikant, liedmaker en Bijbelvertaler en behoorde tot de meest directe medewerkers van Zwingli. Hij werkte mee aan het verder bekendmaken van Zwingli’s werk door een van de belangrijkste werken van de reformator uit het Zwitsers-Duits in het Latijn te vertalen.

Het gaat om het boek waarin Zwingli de Bijbelse argumenten voor de noodzaak van de Reformatie geeft. Aangezien Latijn de internationale taal van kerk en wetenschap was, kreeg dit werk als gevolg van de vertaling van Jud een wijde verbreiding.

De Duitse historicus Christian Hild schreef een interessant boek over de betekenis van Juds vertaling en gaat daarbij ook in op een geschrift van Bullinger dat eveneens door Jud vertaald werd. Het was Oswald Myconius, schoolmeester in Zürich, die Zwingli de tip gaf te solliciteren op de functie van priester aan de Grossmünster, de hoofdkerk van Zürich. Dat was een gouden tip, want van daaruit ontwikkelde Zwingli zich tot de reformator die wij kennen.

Voor Myconius betekende dat een levenslange verbinding met de reformator. Levenslang zou hij zich er ook voor inzetten om de reformatorische theologie via het onderwijs vorm te geven op de verschillende plaatsen waar hij werkte.

Ondertussen onderhield Myconius een uitvoerige correspondentie, die onlangs bij Theologische Verlag Zürich in een wetenschappelijke editie verscheen. Daarin wordt zichtbaar hoe Zwingli –net als Luther– zijn werk alleen kon doen dankzij de hulp van een team van collega’s.

Wittenberg en Genève

Ondanks het bijzondere van Zwingli’s levensloop en theologie, moest hij zich steeds weer waarmaken tegenover Luther en Calvijn. Aan die situatie lijkt nu een einde te komen. Onder redactie van de Italiaanse historicus Alberto Melloni verscheen bij De Gruyter de prachtige, driedelige Luther Encyclopedie met daarin de resultaten van het nieuwste Reformatieonderzoek beschreven door een groot aantal wetenschappers.

Dit werk komt niet als mosterd na de maaltijd, maar precies op tijd om het onderzoek voor de komende jaren richting te geven. Immers, hoewel deze encyclopedie over Luther gaat, komt Zwingli steeds weer in beeld. Maar terwijl lange tijd Luther de norm was en Zwingli beschreven werd voor zover hij afweek van Luther, komen hier Zwingli’s theologie en biografie aan de orde als zelfstandige thema’s. Tegelijk wordt duidelijk in hoeverre ze de ontwikkeling van Luthers theologie hebben ondersteund. De twee reformatoren hebben van elkaar geleerd en hebben elkaar in de wederzijdse discussie geholpen om hun eigen denken verder te ontwikkelen.

Dat geldt ook voor de derde van de grote reformatoren: Johannes Calvijn. Hij nam bijvoorbeeld in zijn avondmaalsleer het beste uit de visies van Luther en Zwingli. Het resultaat daarvan vinden we in het klassieke avondmaalsformulier terug.

Het avondmaal is ook een van de thema’s in de zeer interessante bundel die de Lutheraan Robert Kolb en de Calvinist Carl Trueman samen schreven. Op basis van de stevige discussies die in de zestiende eeuw over onderwerpen als verkiezing, sacramenten en de verhouding rechtvaardiging en heiliging werden gevoerd, beschrijven zij de overeenkomsten en verschillen van de Lutherse en de gereformeerde traditie, waarbij de laatstgenoemde ook de theologie van Zwingli omvat.

Niet melig

Mooi aan dit boek is dat elk van de auteurs aan de eigen confessionele positie vasthoudt en dat het niet zo’n soft en melig oecumenisch document is geworden. Terwijl Kolb en Trueman tegelijkertijd wel graag naar elkaar luisteren. Het is alsof je via dit boek deelneemt aan een tafelgesprek tussen Luther, Zwingli en Calvijn. Eens worden ze het niet, maar één zijn ze wel. Dat is een mooi en actueel devies voor het jubileum van 500 jaar Zwitserse Reformatie.

”Die schweizerische Reformation. Ein Handbuch”, Amy Nelson Burnett/Emidio Campi (red.); uitg. Theologischer Verlag Zürich; ISBN 978 3 290 17887 1; 740 blz.; € 80,-; ”Ulrich Zwinglis Ethik”, Matthias Neugebauer; uitg. Theologischer Verlag Zürich; ISBN 978 3 290 17892 5; 228 blz.; € 29,90; ”Die Reformatoren übersetzen. Theologisch-politische Dimensionen bei Leo Juds (1482-1542). Übersetzungen von Zwinglis und Bullingers Schriften ins Lateinische”, Christian Hild; uitg. Theologischer Verlag Zürich; ISBN 978 3 290 17870 3 544 blz.; € 70,-; ”Oswald Myconius Briefwechsel”, Rainer Henrich (red.); uitg. Theologischer Verlag Zürich; ISBN 978 3 290 17890 1; 2 delen, 1284 blz.; € 120,-; ”Martin Luther. Ein Christ zwischen Reformen und Moderne (1517-2017)”, Alberto Melloni (red.); uitg. De Gruyter, Berlijn; ISBN 978 3 11 050100 1; 3 delen, 2500 blz.; € 399,-; ”Between Wittenberg and Geneva”, Robert Kolb/Carl R. Trueman; uitg. Baker Academic, Ada; ISBN 978 0 8010 4981 1; 250 blz.; $ 26,99.

Rubriek prof. Selderhuis: Na Luther komt Zwingli

Cultuur & boeken

RD.nl in uw mailbox?