Op de vlucht vanuit Spanje naar het veilige Chili

In ”Bloemblad van zee” roept Allende de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) in herinnering, het grote en gruwelijke conflict dat Spanje tot de dood van generaal Franco in 1975 op achterstand zette en diepe scheidslijnen trok in families en gezinnen.

Allende situeert haar hoofdpersonages Víctor Dalmau en Roser Bruguera in de nadagen van de strijd tussen nationalisten en republikeinen. Dalmau komt uit een republikeins nest uit Barcelona en is legerarts. Roser Bruguera is een eenvoudig herderinnetje dat wordt opgenomen in het gezin Dalmau. Ze raakt zwanger van Víctors broer Guillem, die omkomt in de slag rond de Ebro.

Ze vluchten over de Pyreneeën naar het zuiden van Frankrijk en gaan daar samen met zo’n 2200 Spanjaarden aan boord van de Winnipeg. Dit schip is door de bevlogen Chileense dichter en consul Pablo Neruda gecharterd om Spaanse politieke vluchtelingen naar het veilige Chili te brengen, door Neruda bezongen als het „langgerekte bloemblad van zee.”

In de haven van Valparaíso protesteren op 3 september 1939 jongeren met hakenkruisen tegen de komst van de op de Winnipeg aanwezige Joden die vluchten voor de nazi’s. Antisemitisme blijkt wereldwijd.

Strafkamp

In Chili –dat bijna 300 jaar lang een Spaanse kolonie was– werkt Víctor zich op tot cardioloog, Roser tot musicus. Het gaat goed, totdat ze in de jaren zeventig in de tweede burgeroorlog terechtkomen – die van links Chili met als boegbeeld president Salvador Allende –neef van de vader van de auteur– versus de conservatieve rechtse militairen onder aanvoering van Augusto Pinochet. In 1973 pleegt Pinochet een staatsgreep waarbij Allende om het leven komt. Na enige tijd wordt Víctor Dalmau, een (schaak)vriend van Allende, vanwege zijn vermeende linkse sympathieën verbannen naar een strafkamp in het onherbergzame hoge noorden. Roser verblijft dan in Venezuela en als haar man na elf maanden vrijkomt, voegt hij zich bij haar in het land dat destijds een gastvrij toevluchtsoord was voor duizenden Latijns-Amerikanen die uitweken voor heersende dictaturen.

Na de dood van Franco reist het echtpaar Dalmau voor één keer terug naar Spanje, waar de schaduw van de caudillo (leider) zich nog nadrukkelijk laat gelden. Ze ervaren dat het verleden niet terug te halen is.

In 1984 keren ze terug naar Chili en maken daar mee hoe de junta de teugels beetje bij beetje laat vieren als opmaat naar het referendum van 1988, dat uiteindelijk de terugkeer naar de democratie mogelijk maakt.

Ode

In 366 pagina’s vertelt Isabel Allende over Spanje en Chili en vlecht ze non-fictie en fictie met grote slagen door elkaar heen. Deze uitgave is vooral een ode aan Víctor Pey Casado, de Catalaanse republikein die tegen Franco vocht, met de Winnipeg naar Chili voer en daar een beter bestaan opbouwde. Ten tijde van Allende kocht hij het dagblad Clarín, dat in 1973 op last van het regime werd verboden.

Pey overleed in 2018 en het is overduidelijk dat Allende haar Víctor Dalmau baseert op het leven van Pey, aan wie ze het boek ook opdraagt. In Roser schemert de auteur zelf door.

Allende schrijft in de haar eigen typerende stijl: ze trekt zich weinig aan van opvattingen over wat niet en wat wel hoort. Haar voorkeuren liggen bij de republikeinen en tegenstanders van militair rechts; ze is solidair met het volk. Misschien nog wel het meest bij de ondertiteling van Clarín: ”firme junto al pueblo” (blijf bij de stad).

Haar liefde voor de grote Chileense dichter is evident. Elk hoofdstuk begint met een strofe uit het werk van Neruda. Met deze publicatie heeft Allende ook een beetje haar eigen geschiedenis geschreven. Ze verantwoordt dat in het dankwoord. „Dit boek heeft zichzelf geschreven, alsof het me werd gedicteerd.” Jammer dat vertaalster Rikkie Degenaar er niet voor heeft gekozen de vloeken uit het origineel te vervangen door betere alternatieven.

Boekgegevens

Bloemblad van zee, Isabel Allende; uitg. Wereldbibliotheek; 368 blz.; € 22,99

Op de vlucht vanuit Spanje naar het veilige Chili

Cultuur & boeken

RD.nl in uw mailbox?