Met poëzie essentie benaderen of trachten te verwoorden

Holtrigters titel –”Snijderseiland”– is illustratief voor de manier waarop zijn poëzie werkt. Het lijkt een normaal woord en is niet opvallend of ingewikkeld. Bij nader inzien is het echter moeilijk aan te geven wat het precies aanduidt. Ondertussen klinkt het wel erg lekker, met z’n dubbele trochee, de soepele s-klank en de assonantie op ”ij”.

Als ”Snijderseiland” een voorbeeld is, dan is ”Loutering” een samenvatting. Bouwers’ bundel gaat over verlies, lijden en schuld. Ervaringen die zelf louterend kunnen werken, maar daarvoor woorden vinden kan ook een loutering zijn. Dichtkunst die dient om het leven te herschrijven tot iets beters en tegelijk een noodkreet is, een strohalm voor iemand die gelouterd wordt in de smeltkroes van het leven.

Vorm

Bouwers staat bekend om zijn vormvaste rondelen, maar heeft nu een andere strenge vorm gekozen: het sonnet. Alle gedichten tellen veertien regels en de meeste laten ook braaf de traditionele verdeling in 4-4-3-3 (naar Petrarca) of 4-4-4-2 (shakespeariaans) zien. Bouwers beheerst ook deze vorm goed en durft ervan af te wijken als de inhoud daarom vraagt, zoals zeer indringend blijkt in ”Incestslachtofferhaat”, waarin de verbroken vorm de gebrokenheid van het leven weerspiegelt.

De traditionele strenge rijmschema’s worden zelden nog gehanteerd. Des te opvallender dus dat Bouwers daar heel dicht bij blijft en het vele eindrijm de stroom van zijn gedichten laat bepalen. Hoewel hij zich net niet echt voegt naar deze vormeis, laat hij zich er soms wel hinderlijk door dwingen.

Storender dan de rijmdwang hier en daar, is de omgang met metrum en klemtonen. Een goed ritme is de hartslag van een versregel. Dat hoeft niet per se in traditionele versvoeten (al bestonden ook daar strenge regels voor) maar ook in een vrije ritmiek moet de klemtoon goed vallen en het aantal lettergrepen kloppen. Dat Bouwers dat niet overal realiseert, is vooral jammer omdat hij vaak laat zien (horen!) dat hij het wel degelijk kan.

Tegenstelling

Waar Bouwers duidelijk veel tijd heeft besteed aan vormeisen en het (eind)rijm, lijkt bij Holtrigter met name de klank maatgevend te zijn geweest. Zijn gedichten zijn melodieus, klankrijk, vol van binnenrijmen en bezitten vaak een heerlijke ritmiek. Toch kan Holtrigter ook irriteren.

Net als de titel van zijn bundel, zijn veel gedichten prachtig als je ze (voor)leest, maar lijken ze ook een soort leemte te creëren. Het klinkt allemaal mooi, maar zit er ook diepgang achter die mooie woorden? Of poogt hier pretentieuze poëticaliteit de leegheid van holle klanken te verhullen?

Op dit punt de bundel wegleggen, zou onterecht zijn. Zo makkelijk mag een lezer zich er nooit van afmaken. Herlezen dus! Vanaf het begin gericht zijn op klank en niet direct vragen stellen, maar de tekst ondergaan. Gaandeweg dwingt ”Snijderseiland” dan steeds meer respect af en het gevoel van een rijke inhoud wordt indringender.

Toch blijft die inhoud meer verborgen dan bij Bouwers. Diens gedichten zijn vrij toegankelijk en duidelijk, maar voelen ook doorleefd. Openhartige en treffende sonnetten van een dichter die zoekt naar de zin van zijn talent bij schuld, verlies en leegte. Woorden die hopen op verlossing en redding, juist voor een mens met verdriet en schuld. ”Loutering” heeft zeggingskracht en diepgang en de voelbare authenticiteit spreekt voor de bundel.

Of Bouwers’ uitstapje naar het sonnet daarmee helemaal geslaagd is? Zeker is wel dat de zesdelige cyclus ”Ongeboren kindje van me”, vol weemoed en verlangen, niet alleen ieder schoonheidsfoutje ruimschoots doet vergeten, maar ook door leed en loutering heen deze bundel zeer de moeite waard maakt.

Keuze

De vraag is niet wie er meer te zeggen heeft, of welke bundel beter is. De lezer krijgt de keuze: openstaan voor een poging de essentie te verwoorden (Bouwers), of met Holtrigter die essentie benaderen, door hem omzichtig omschrijvend onverwoord centraal te stellen.

De weelde van het sleetse

De geur van een lang bewoond huis,

een holte in steen,

een voorbijgaand verhaal dat hier stokt.

Dampt het bad van mijn muze,

de grond om haar huis scheurt van droogte.

Het licht wekt de bomen, een wolk als een veer

daalt in de zee van de spiernaakte hemel.

Loop van de beek, Koers van de ganzen.

Geweien, gedachten, Hier ligt een soldaat.

Namen van oeroude plaatsen.

Juliën Holtrigter

Weer herfst

Je bent nog in de kamer. De voorwerpen

die bij je horen worden minder. Klein

de foto met je vrouw, stralend en fijn

houtwerk, je hobby: molens, boomhut, kerken,

soms alleen van dode lucifers. Trein

en stadsbus brengen ons bij de oersterke

eenzaamheid in dit bestaan: tussen zerken

opeens je naam. De broer die je mocht zijn.

Fragmenten van gesprekken zijn dichtbij,

persoonlijk, in een eigen reikwijdte, los

–de eilandjes– van golvend waterleven

en heel ver weg de wolkjes voor de regen,

die ons doet schuilen als toen in het bos

op zoek naar hinde/ree, parend. Herfst. Vrij.

Lenze L. Bouwers

Boekgegevens

”Loutering”, door Lenze L. Bouwers; uitg. De Contrabas, Leeuwarden, 2012; ISBN 978 90 7943 253 0; 55 blz. € 12,50;

”Snijderseiland”, door Juliën Holtrigter; uitg. De Harmonie, Amsterdam, 2012; ISBN 978 90 761 682 9; 53 blz. € 14,90.

Met poëzie essentie benaderen of trachten te verwoorden

Cultuur & boeken

RD.nl in uw mailbox?