Het goede van de oude dag

Ze ogen aanzienlijk ouder dan de senioren die we tegenwoordig op straat tegenkomen, de zestigers en zeventigers in fotoalbums uit de jaren vijftig. De blik is serieus, soms zorgelijk, de kleding stemmig. Dit beeld lijkt achterhaald. Met crèmes, haarverf en vrolijk gekleurde kleding proberen veel ouderen tegenwoordig de vergrijzing uit te stellen. Dat de gemiddelde levensverwachting stijgt, hoeft echter niet te betekenen dat we langer jong zullen blijven. Misschien zijn we juist langer oud. In plaats van krampachtige te proberen de jeugd vast te houden, is het beter je eerlijk af te vragen wat de ouderdom met zich mee kan brengen en waarin het goede van die levensfase zit.

”Licht op later” probeert een „realistisch beeld” van hedendaagse senioren te schetsen. De uitgave weerspiegelt de bevindingen van twintig jaar Nederlands onderzoek onder duizenden senioren naar veroudering en de gevolgen daarvan, de zogeheten Longitudinal Aging Study Amsterdam (LASA).

Chronische ziekten

Centraal in de studie staan de veranderingen die het klimmen der jaren teweegbrengt. In lichamelijk, verstandelijk, emotioneel en sociaal opzicht. Welke gevolgen heeft dat voor het staan in de maatschappij en voor de behoefte aan zorg? Het boekje biedt in achttien korte hoofdstukken een dwarsdoorsnee van het onderzoek.

LASA-directeur prof. dr. Deeg nuanceert het beeld in veel reclames dat alle ouderen gezond, fit en sociaal betrokken zijn. Het aantal chronische ziekten onder ouderen neemt toe, terwijl degenen die niet aan het zwitserlevenideaal voldoen bang zijn er niet bij te horen.

Deeg noemt het onderzoek naar depressie het baanbrekendste onderdeel binnen de LASA. Circa 15 procent van de onderzochte groep lijdt aan depressieve klachten. De directeur roept artsen ertoe op zich bij problemen niet alleen op crisisbeheersing, zoals dotteren, te richten, maar breder te kijken. Dat heeft volgens haar een vermindering van lichte beperkingen en depressie tot gevolg.

Ingesleten leefstijl

De leefstijl van senioren is ongezonder dan voorheen, want ze bewegen minder en kijken vaker en dieper in het glaasje. Slechts een op de vier leeft gezond! In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht zijn ouderen wel in staat hun ingesleten leefstijl te verbeteren, zelfs beter dan jongeren. Het lukt hen ook nieuwe vrienden te maken, mede dankzij het vrijwilligerswerk dat ze doen.

”Licht op later” heeft een toegankelijke schrijfstijl. Toch lijkt dit boekje vooral leesvoer voor mensen die beroepsmatig met senioren te maken hebben. De uitgave is vooral aards gericht. Voor ”Geloof, gemoed en depressiviteit” zijn twee pagina’s ingeruimd, toegespitst op de relatie tussen het godsbeeld en depressie. „Positieve gevoelens ten opzichte van God, zoals troost en vertrouwen” blijken enigermate samen te hangen met minder depressiviteit. Angstige gevoelens tegenover God hangen daarentegen „zeer duidelijk samen met geregeld terugkerende depressiviteit.”

Eeuwige leven

In ”Als thuisblijven moeilijk wordt. Gedachten over zorgen bij het ouder worden” en ”Ouder worden. Zegen en zorg” komt het eeuwigheidsperspectief wel nadrukkelijk aan de orde. De auteurs, respectievelijk ds. L. Terlouw en ds. T. W. van Bennekom, kiezen de Bijbel als uitgangspunt. Ze gebruiken tal val voorbeelden uit het Woord van God en verwerken daarnaast ervaringen uit het pastoraat in de gemeente en in een verpleeghuis in hun boek. Onder ”zegen” verstaat ds. Van Bennekom, hervormd emeritus predikant, de hand van God die een mens beschermt. Hij citeert Augustinus, die het ouder worden beschouwde als de periode waarin een mens zich losmaakt van het tijdelijke en zich voorbereidt op het eeuwige leven.

Beide predikanten kiezen Prediker 12 als uitgangspunt om weer te geven wat de Bijbel over ouder worden zegt. Fijntjes merkt ds. Terlouw, predikant van de gereformeerde gemeente in Barendrecht, op dat volgens de Prediker de zorgen beginnen zodra een jongeling trouwt. Niet alleen ouderdom gaat dus met moeiten gepaard.

Verstoppertje spelen

Oude mensen kunnen verstoppertje spelen, signaleren de pastores. Ze proberen eruit te zien als hun kinderen, willen niet afhankelijk zijn en verdringen het overlijden van leeftijdsgenoten. Ook kerkmensen op leeftijd blijven vaak druk met het hier en nu en laten zich voortjagen. Ze zwijgen over een naderend levenseinde, terwijl dit hen oproept de verhouding tot God onder ogen te zien. Zonden dienen tegenover God én de naaste beleden te worden. Maar ook voor tijdelijke zaken moet oog zijn, om achterblijvenden niet met een probleem op te zadelen.

Wat de invulling van de vrije tijd betreft, breekt ds. Van Bennekom een lans voor het vrijwilligerswerk, een onbaatzuchtig dienen in het Koninkrijk van God en in de zorg. En als dat niet meer lukt, kan het gebed voor de gemeente van grote waarde zijn. Ds. Terlouw signaleert dat de oudere generatie vandaag de dag minder in tel is, hoewel de Bijbel respect voor deze mensen vraagt. Dat jongeren andere en een misschien veelzijdiger kennis hebben, zegt nog niets over hun (geestelijke) levenswijsheid. „Oprechte belangstelling van de oudere voor de jongere generatie is van groot belang.” Dat biedt gelegenheid om wezenlijke dingen aan bod te laten komen. Overigens zijn conflicten tussen de Bijbelse en wereldse normen van alle tijden, stelt de Barendrechtse pastor.

Luisterend oor

Het is een goede zaak om ons te verdiepen in het leven van ouderen, schrijft ds. Terlouw. „Ouderenbezoek vraagt een luisterend oor en veel geduld.” Hij waarschuwt ervoor levensverhalen niet weg te wuiven. Belangstelling voor de geschiedenis kan ook het gesprek met gesloten mensen op gang helpen. Ds. Van Bennekom vraagt meer indirect aandacht voor deze dingen door in zijn boek een veelheid aan praktijkverhalen te schetsen. De schrijfstijl van ds. Terlouw is compacter.

Ds. Van Bennekom noemt het geloof in God de grootste steun in een eenzaam bestaan. Bij het ouder worden is er een opzien tegen mogelijke moeiten, maar wat kan het in het vertrouwen op de Heere „ontspannend zijn om bij de dag te leven, te genieten van elke gezegende dag”, stelt hij. Dat maakt ten diepste het goede van de oude dag uit.

Er bestaat veel overlap tussen beide uitgaven. Zo vragen de auteurs aandacht voor eenzaamheid, afhankelijkheid, de taak van de kerkelijke gemeente en voor de gevolgen van dementie. Tegelijkertijd legt ieder eigen accenten. Ds. Van Bennekom waar het gaat over hertrouwen en leeftijdsverschillen en ds. Terlouw wat somberheid en de zorg om (klein)kinderen betreft.

”Als thuisblijven moeilijk wordt” en ”Ouder worden” doen senioren een praktische handreiking, houden hun een spiegel voor en roepen hen ertoe op de realiteit eerlijk onder ogen te zien. Ook als die soms pijnlijk is. Familie, vrijwilligers en ambtsdragers kunnen eveneens veel van hun gading in deze boeken vinden.

Menselijke waardigheid

”Goed ouder worden” gooit het over een andere boeg dan de hiervoor beschreven uitgaven. Het boek is veel wetenschappelijker van aard. Dat blijkt met name uit de gehanteerde vaktaal en de gekozen formuleringen. Toch zeggen de auteurs optimistisch iedereen op het oog te hebben die in de vraag van goed ouder worden is geïnteresseerd. Ze maken allen deel uit van de projectgroep ”Goed Ouder Worden: welzijn, zingeving en menselijke waardigheid” van de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht. Ze stellen dan ook de nodige morele en zingevingsvragen aan de orde.

De projectgroep zoekt onder meer naar een positief beeld in een tijd waarin de vergrijzing steeds meer wordt gezien als een zware last en uit te bannen ongemak voor individu en samenleving. De ouderdom wordt steeds minder als een waardevol onderdeel van het leven beschouwd. De „dominante cultuur van verheerlijking van het jonge en nieuwe” speelt hierin een rol. In dit boek geldt de natuur van de mens als „het resultaat van miljoenen jaren natuurlijke selectie.” Wilsvorming blijft tot op hoge leeftijd van groot belang. Ook in het kader van een vrijwillig levenseinde.

In het hoofdstuk ”Beter ouder worden, zelfs met dementie?!” klinkt de oproep om het schrikbeeld rond dementie af te breken. Om mensen met deze hersenziekte respectvol tegemoet te treden en zich voor hen open te stellen.

Ontdekkingstocht

Hoe een senior zijn leven vormgeeft, wordt in de verregaand geïndividualiseerde maatschappij aan hemzelf overgelaten. Traditionele instituties brokkelen af, terwijl er nieuwe, individuele vormen van spiritualiteit ontstaan. Conclusie: hoe men goed ouder wordt onder de huidige omstandigheden blijft een ingewikkelde vraag waarop geen eenduidig antwoord bestaat. De auteurs komen met aanwijzingen zoals: „Je eigen leven blijven leiden” en „Ouder worden blijft een ontdekkingstocht.”

De mate van sociaal leven heeft in elk geval verstrekkende gevolgen voor de kansen op een goede ouderdom. „Goed ouder worden is in veel gevallen het gevolg van goed jong zijn.” Van een „beschermde en gelukkige jeugd.” Dit kan de veerkracht bieden om met ingrijpende gebeurtenissen om te gaan. Van belang is een netwerk dat ondersteunt in het omgaan met kwetsbaarheid.

Godsdienstige en niet-godsdienstige levensbeschouwingen gelden als een manier om het leven te aanvaarden, verduren en omarmen. Een eenduidige richtingwijzer ontbreekt. Nergens klinkt Augustinus’ les: „Onrustig is ons hart, totdat het rust vindt in U, o God.”

Boekgegevens

”Licht op later”, door Dorly Deeg e.a.; VU Uitgeverij, Amsterdam, 2011; ISBN 978 90 8659 584 6; 63 blz.; € 7,95;

”Als thuisblijven moeilijk wordt”, door ds. L. Terlouw; uitg. De Banier, Apeldoorn, 2011; ISBN 978 90 336 30576; 96 blz.; € 9,95;

”Ouder worden”, door ds. T. W. van Bennekom; uitg. Den Hertog, Houten, 2011; ISBN 978 90 331 2424 2; 126 blz.; € 15,90;

”Goed ouder worden”, door Peter Derkx e.a.; uitg. SWP, Amsterdam, 2011; ISBN 978 90 8850 243 9; 182 blz.; € 22,50.

Het goede van de oude dag

Cultuur & boeken

RD.nl in uw mailbox?