Het gezin van Thomas Mann: begaafd en ongelukkig

In zijn boek ”De familie Mann. Geschiedenis van een gezin” doet de Duitse historicus Tilmann Lahme verslag van hun wedervaren door de jaren heen.

Thomas Mann was al de bekende Duitse schrijver van de roman ”Buddenbrooks” en van verhalen zoals ”De kleine meneer Friedemann” en ”Tonio Kröger” toen hij met Katia Pringsheim, dochter van geziene Joodse ouders, in het huwelijk trad. De rollen in huize Mann waren zo verdeeld dat Katia alle huishoudelijke zorgen en de opvoeding van de kinderen ter hand nam, zodat de door en door verwende Thomas zich in zijn studeerkamer ongestoord aan het schrijverschap kon wijden.

Met de lelijke streken van zijn kinderen bemoeide Thomas Mann zich niet. Daardoor konden Erika en haar lievelingsbroer Klaus lange tijd hun halfcriminele gang gaan, diefstallen plegen en hun buurt in München op stelten zetten voordat er werd ingegrepen.

Anders

Terwijl Erika Mann op miraculeuze wijze in 1924 voor haar eindexamen van het gymnasium slaagde, was het met Klaus Manns schoolcarrière hopeloos gesteld. Zelfs op beroemde kostscholen was hij niet te handhaven. Ook Monika werd van school gestuurd. Alle zes de kinderen voelden zich door de grote naam van hun vader en de rijkdom waarin zij opgroeiden anders en voornamer dan de rest van de mensheid.

Klaus wilde danser en een vermaard schrijver worden, voor de vrijgevochten en als toneelspeelster getalenteerde Erika was de wereld van het cabaret aantrekkelijk. Haar talent bewees zij in het cabaret ”Die Pfeffermühle” (de pepermolen). Michael zag zichzelf ten onrechte als geniale musicus in de dop.

Monika was het zwarte schaap van de familie. Iedereen keek op haar neer, haar vader had een uitgesproken hekel aan haar. Elisabeth daarentegen was de lieveling van haar vader. Desondanks gaf zij zorgen vanwege haar uitzichtloze verliefdheid op uitgever Fritz Landshoff (van uitgeverij Querido in Amsterdam). Golo was bepaald geen bemind kind, maar hij bleef op het rechte pad van leren en studeren. Uiteindelijk werd Golo een beroemd historicus.

Smeekbeden

Alle zes de kinderen bleven, zelfs na hun dertigste verjaardag, financieel afhankelijk van hun ouders. Het echtpaar Mann was vermogend. Moeder Katia kon de smeekbeden om geld van haar kinderen niet weerstaan en gaf vrijwel altijd toe. De afhankelijkheid van het familiekapitaal en de onaantastbare plek die hun vader met zijn romans, essays en verhalen had verkregen, maakten dat de kinderen Mann hun hele leven lang in de ban van vaders grootheid leefden. Ook hun onderlinge afgunst en concurrentie waren een gevolg van het gebedel om de gunst van hun vader.

De spanning in de verhouding van Thomas met Erika en Klaus spitste zich toe op hun houding tegenover het nationaalsocialisme. Erika en Klaus waren felle tegenstanders van Hitler en zijn Derde Rijk. Thomas Mann liep het risico dat zijn boeken door de nazi’s verboden zouden worden en stelde zich neutraler op. Mogelijk dacht hij dat Hitler weer spoedig van het politieke toneel zou verdwijnen. Hij twijfelde, billijkte de opsplitsing van uitgeverij Fischer waar zijn boeken uitkwamen in een loyaal nazideel en een buitenlandse vestiging, en schipperde na 1933 enkele maanden voort.

Dit was Erika en Klaus een doorn in het ogen. Vooral Erika wist hem door haar scherpzinnigheid te overtuigen van de enige juiste stap. Na zijn kritische toespraak over de componist Wagner in 1933 werd hij in de gelijkgeschakelde, nazigezinde pers aangevallen. En vooral na zijn open brief in de Neue Zürcher Zeitung in 1936 werd hij een vijand van de nazi’s. In deze brief had Mann zich tegen „het huidige Duitse gezag” gekeerd, waaruit volgens hem niets goeds kon voortkomen.

Amerika

Europa was onveilig geworden. Thomas en Katia Mann besloten in september 1939 om per boot voor onbepaalde tijd naar Amerika te gaan. Dat zij een plaats kregen op het Amerikaanse schip ss Washington was aan de hulp van de Amerikaanse Agnes E. Meyer te danken. Agnes Meyer, echtgenote van de eigenaar van The Washington Post, had hen bij een eerder bezoek aan de Verenigde Staten in de watten gelegd en deed dat na 1939 opnieuw.

De door Thomas en Katia Mann in brieven schandelijk negatief getypeerde Agnes Meyer bezorgt desondanks Thomas Mann een gasthoogleraarschap aan de Princeton University met een klein aantal verplichtingen en een riant salaris. De hulp van Agnes Meyer stelt de Manns een jaar later in staat om in Pacific Palisades aan de Westkust in Californië een luxueus huis te bouwen. Daar strijken ook de zes kinderen met hun aanhang van tijd tot tijd neer.

Na de nederlaag van Hitler in 1945 reizen de kinderen Mann voortdurend heen en weer tussen de Verenigde Staten en Europa. Thomas en Katia vestigen zich echter in Zwitserland en worden overal in Europa, bovenal in de DDR, met gejuich begroet.

Klaus Mann is de onrustigste van het stel. Hij leeft roekeloos, neemt pillen en verdovende middelen in om maar teksten te kunnen produceren. Bovendien gaat hij destructieve homoseksuele relaties aan met onbetrouwbare lieden. Klaus Mann sterft in 1949 in Nice aan een overdosis verdovende middelen.

Thomas Mann sterft in 1955 nadat bij hem in Noordwijk aan Zee trombose is geconstateerd. Erika blijft bij haar moeder en overlijdt in 1969. Katia Mann leeft van allen het langst. Zij overlijdt in 1980 in Kilchberg bij Zürich.

Joodse achtergrond

De beschrijving van het leven van Thomas en Katia Mann en hun zes kinderen is geen hartverwarmend gezinspanorama. Stuk voor stuk waren de kinderen ongelukkig, weerspannig en uit op ruzie met hun naasten. Het is spijtig om te lezen hoe zij zich te buiten gingen aan de ene seksuele relatie na de andere of soms aan twee relaties tegelijk. Erika maakte het het bontst.

Politiek gezien maakten de kinderen na 1933 de juiste keuze, maar met hun positieve beoordeling van het communisme zaten ze er volkomen naast. Alleen Golo Mann was een heldere denker op politiek gebied.

Lahmes boek biedt een overzicht, geen diepgravende analyse van houdingen en keuzes. Vreemd is dat de Joodse achtergrond van Katia Mann en dus de Joodse identiteit van haar kinderen geen enkele keer aan de orde komt. De bespreking van de vier boeken van Thomas Mann over Jozef had daartoe een prachtige aanleiding kunnen zijn. Al met al kunnen de lotgevallen van de gezinsleden van Thomas en Katia Mann slechts treurig stemmen.

Boekgegevens

”De familie Mann. Geschiedenis van een gezin”, Tilmann Lahme; uitg. De Arbeiderspers, Amsterdam, 2017; ISBN 978 90 295 0733 2; 476 blz.; € 39,99.

Het gezin van Thomas Mann: begaafd en ongelukkig

Cultuur & boeken

RD.nl in uw mailbox?