Alle wegen leiden niet meer naar Rome maar naar China

De Britse auteur Peter Frankopan, hoogleraar in Oxford, betoogt in ”De nieuwe zijderoutes” dat smaken, trends en voorkeuren niet langer in het Westen worden bepaald maar in het Oosten. Franse wijngaarden krijgen Chinese eigenaren, voetbalclubs over het hele Europese vasteland zijn in Chinese handen en in Londen en Vancouver explodeert de huizenmarkt door de vele Chinese en Russische gegadigden. Zomaar een greep uit de vele voorbeelden van investeringen uit het Verre Oosten –maar vooral China– in onvoorstelbare bedragen en snelheden over de hele wereld. Deze investeringen worden globaal ”de zijderoute” genoemd.

Het boek ”De nieuwe zijderoutes” gaat verder waar Frankopans eerste boek, ”De zijderoutes”, ophield. Daarin beschreef de Britse historicus hoe in het verleden de zijderoutes als handelsnetwerk functioneerden. Bij een route denk je al snel aan een concrete weg, iets tastbaars wat in ieder geval in ruimte is afgebakend. Frankopan maakt duidelijk dat dit voor de zijderoute niet opgaat, in het verleden niet en nu al helemaal niet. Er is juist helemaal geen begrenzing. Dat maakt het schrijven erover ook zo ongrijpbaar.

Wat wel opvalt, is dat veel projecten van de zijderoute gefocust zijn op het verbeteren van de infrastructuur. De enorme snelheid waarmee de plannen over de wereld, van Eurazië tot Afrika, worden uitgerold is ongekend. In 2018 waren er al in meer dan tachtig landen projecten gaande. Opvallende afwezige in de plannen is de Europese Unie. Volgens Frankopan komt dit doordat de Europese Unie gevaarlijk veel met zichzelf bezig is. In Europese media beheerst brexitnieuws de kranten en is men blind voor wat elders in de wereld gaande is.

De auteur ziet dat als de kern van het probleem waardoor het Westen, het oude centrum van de wereld, in zo’n rap tempo aan de zijlijn komt te staan. In de Europese Unie en in de Verenigde Staten onder Trump wil men niet samenwerken, maar juist voor de eigen belangen gaan: brexit, ”America first”, dat soort ideeën zijn er favoriet. Dat staat in schril contrast met de samenwerking in gebieden langs de zijderoute.

Succesverhaal

Het is inderdaad fascinerend welke coalities er momenteel gesmeed worden in het Verre Oosten. Met name op het gebied van energievoorziening is er samenwerking met landen waar tot voor kort geen afspraken mee te maken waren, zoals Oezbekistan, Kazachstan en Pakistan.

Frankopan nuanceert echter ook direct het succesverhaal. Verschillende projecten zijn een mislukking, soms al voor ze begonnen zijn. Veel projecten leveren een enorme schuldenlast op voor het land waarin geïnvesteerd is. Zo moest Sri Lanka om van de torenhoge schulden af te komen, een haven afstaan aan China en verkocht ook de regering van Tadzjikistan om dezelfde reden enkele honderden vierkante kilometers land aan de Chinese regering. Het laat zien dat economische investeringen ook een vorm van kolonialisme bevorderen.

De zijderoute is van iedereen, maar toch vooral een Chinees initiatief. Het past in het officiële Xi Jinping-denken, dat onderdeel van de Chinese grondwet is. Een belangrijk sleutelelement van dit denken is het creëren van een internationale gemeenschap met een gedeelde toekomst, gebaseerd op samenwerking. Neutraliteit bij de investeringen is dus, zoals eerder gezegd, ver te zoeken.

Spionage

Uiteindelijk stelt Frankopan zich dan ook de vraag wat we nu eigenlijk van de plannen langs de zijderoute moeten vinden. Negatieve kanten zijn er genoeg. De politieke stabiliteit is in veel landen langs de zijderoute ver te zoeken. In Azië ontstaat een nieuwe wereld, maar vrij is die niet. Frankopan lijkt echter terughoudend in het veroordelen en is vooral positief over China’s wens tot samenwerking.

Dat China zelf helemaal niet openstaat voor vreemdelingen en de samenwerking geen tweerichtingsverkeer is, wordt door de auteur wel genoemd maar niet tot groot pijnpunt verheven. Datzelfde geldt voor een ander groot bezwaar tegen de komst van het Chinese geld, al noemt hij dat wel enkele malen zijdelings: China kan daadkrachtig zijn omdat het land centraal gestuurd wordt. Protesten worden stevig de kop in gedrukt. Moeten we daar niet massaal tegen ingaan?

Opvallend is verder dat hij weinig aandacht heeft voor de mogelijke spionage door China middels alle investeringen. Juist in Europa begint men zich steeds bewuster te worden van deze reële dreiging. Zo pakte Polen begin januari twee Chinese spionnen op en stelde het Nederlandse kabinet onlangs een commissie samen die zich moet buigen over de wenselijkheid en mogelijkheid van het weren van Chinese bedrijven bij het aanleggen van het 5G-netwerk in Nederland.

Het is niet uit onwetendheid dat Frankopan deze dingen verzwijgt. Uit zijn boek spreekt grote kennis van zaken, al geeft ook hij toe dat het lastig is om ontwikkelingen te duiden omdat er zo veel tegelijk en vaak tegenstrijdig gebeurt. Dat hij zich niet tegen de Chinese investeringen uitspreekt, komt voort uit zijn motto dat ontwikkelingen niet tegen te houden zijn. Wie dat wel doet, komt volgens hem aan de zijlijn te staan. Bovendien, zo stelt hij, riskeer je dan dat spanningen escaleren en in nog veel gevaarlijkere situaties uitlopen.

Veroordeling

Vanuit deze visie komt Frankopan tot een scherpe veroordeling van het beleid van Trump. Het opzeggen van het nucleair akkoord met Iran noemt hij bijvoorbeeld zeer onverstandig. Het is voor de EU moeilijk te handhaven, China ziet kansen in het handelsvacuüm dat is ontstaan en de Russen nemen de rol van de leider over nu de VS zich terugtrekken. Iran zelf radicaliseert, want druk van buitenaf leidt doorgaans tot eensgezindheid, niet tot verdeeldheid.

Frankopan maakt inderdaad indringend duidelijk hoe snel de invloed van China en andere landen toeneemt en dat dit om een goeddoordachte reactie vraagt. Dat maakt dat je dit boek in zo veel mogelijk handen wilt zien.

Terwijl ik het boek lees, springt onze pas geïnstalleerde huistelefoon continu terug op een andere tijdzone. De Chinese, blijkt uiteindelijk. Mmm, Frankopan kan vinden dat ontwikkelingen niet tegen te houden zijn, ik probeer China toch nog even buiten de deur te houden.

Boekgegevens

De nieuwe zijderoutes. Het heden en de toekomst van de wereld, Peter Frankopan; uitg. Het Spectrum; 301 blz.; € 24,99.

Alle wegen leiden niet meer naar Rome maar naar China

Cultuur & boeken

RD.nl in uw mailbox?