De soldaten op het doek in het Nationaal Militair Museum in Soesterberg laten gewillig toe dat hun snorren, uniformen en geweren langzaam maar zeker worden verlost van het oude laagje vernis.

„We zijn nu bezig met het verwijderen van de vernis”, zegt restaurator Marjolein Hupkes. Ze is onderdeel van het team van SRAL, een gespecialiseerd atelier uit Maastricht dat verantwoordelijk is voor de restauratie van het doek. „De vernis die er zo’n vijftig jaar geleden is opgezet, is ondertussen verdonkerd en verkleurd. Het is gelig geworden, waardoor de kleuren een beetje naar elkaar worden toegetrokken. Alle kleuren krijgen een warme tint, terwijl het voor een schilder juist belangrijk is om warmere en koelere kleurtonen naast elkaar te hebben. Dat krijg je door de restauratie terug.”

Het schilderij is bevestigd aan een steiger. Vóór het doek is een stukje van de zaal afgezet. In dat gebied kunnen de restauratoren hun werk verrichten. De hoge dakramen strooien grijs novemberlicht over het schilderij. Eén figuur trekt alle aandacht naar zich toe: de Prins van Oranje, fier te paard, te midden van al het krijgsgewoel.

Napoleon

Het schilderij van vier meter hoog en ruim zes meter breed toont een relatief onbekende gebeurtenis uit de vaderlandse geschiedenis. Twee dagen voor de beroemde Slag bij Waterloo vond een kleinere veldslag plaats bij het gehucht Quatre-Bras in het huidige België.

De Prins van Oranje wist daar met zijn manschappen het leger van Napoleon te vertragen. Dat gaf de Engelse en Pruisische troepen de gelegenheid zich samen te voegen, wat twee dagen later bij Waterloo van doorslaggevend belang bleek. Napoleon zelf zei dat hij de Slag bij Waterloo nooit zou hebben verloren als de Prins van Oranje hem niet in de weg had gezeten.

Blauw

Met een UV-lampje schijnt Hupkes op de laars van een soldaat. Waar vuil en vernis verwijderd zijn, gebeurt niets, maar plekken waar nog een vernis- of waslaagje zit, lichten blauw op. Als de restauratoren die laagjes hebben verwijderd, moeten ze een nieuwe laag aanbrengen. Hupkes: “Je hebt vernis nodig om zo’n olieverfschilderij te verzadigen. Zonder die laag zou het schilderij wat mat blijven. Met de vernislaag maak je de oppervlakte mooi glad en dan is het licht niet zo diffuus.”

De nieuwe vernis gaat 150 tot 200 jaar mee en blijft transparant. Het verse beschermlaagje zorgt ook voor een chemische barrière tussen de originele verf en eventuele aanpassingen, zogeheten retouches, die de restauratoren zullen aanbrengen op plekken waar het schilderij bijvoorbeeld is beschadigd. „Mensen kunnen zo onze aanpassingen ongedaan maken zonder dat het origineel gevaar loopt”, zegt Hupkes.

Schilder Jan Willem Pieneman kreeg in 1816 de opdracht om het schilderij te vervaardigen ter nagedachtenis aan de Slag bij Quatre-Bras. Hij werkte ongeveer negenhonderd dagen aan het oorlogstafereel. Nadat het op een aantal plekken in Nederland was tentoongesteld, kwam het te hangen in de Waterloozaal van Paleis Soestdijk. Het werk is onderdeel van de Koninklijke Verzamelingen: collecties erfgoed van het Huis Oranje-Nassau.

Bloedvlek

Tijmen Dokter, publiekshistoricus bij het museum, wijst naar een rode vlek op de borst van een gesneuvelde soldaat in de donkere rechteronderhoek van het schilderij. „Toen de conservatoren naar een foto van het doek keken, dachten ze dat dit een bloedvlek was. Toen ze voor het eerst voor het schilderij stonden, ontdekten ze dat het een ordeteken is. Sterker nog: een Légion d’honneur, de hoogste Franse onderscheiding. Dat zijn van die details die je gaat zien als je het schilderij aan het schoonmaken bent.”

De komende jaren blijft het schilderij in het Nationaal Militair Museum, maar eerst wordt het dus gerestaureerd. Dat gebeurt op zaal; zichtbaar voor het publiek. De restauratie moet in juni 2023 klaar zijn.