Het is duidelijk dat Nederland en andere Europese landen de vluchtelingenproblematiek niet meer beheersen. Het aantal ontheemden groeit gestaag en de problemen met (tijdelijke) opvang, huisvesting en integratie nemen zienderogen toe. Het betreft niet alleen economische, politieke en oorlogsvluchtelingen, maar ook gelukzoekers. Sinds begin 2021 heeft Nederland al aan meer dan 200.000 asielzoekers onderdak verleend. Dat kan zo niet doorgaan.

Onheilspellend is dat in de komende decennia miljoenen klimaatvluchtelingen vanuit Afrika hun domicilie zullen zoeken in West-Europa. Europa moet zich daarop voorbereiden. Daarbij moet als adagium gelden: niet de vluchteling bepaalt waar hij of zij naartoe gaat, maar Europa bepaalt de bestemming. Wat betekent dit in de praktijk?

Achilleshiel

Momenteel is het land van aanmelding verantwoordelijk voor opvang en registratie, voor het verstrekken van een asielstatus of uitzetting naar het land van herkomst. Maar ”interessante” landen, zoals Nederland, hebben een veel grotere aantrekkingskracht op vluchtelingen dan impopulaire landen binnen de Europese Unie, zoals Hongarije en Oostenrijk. Er is weliswaar Europese regelgeving, maar in de praktijk blijkt dat landen, afhankelijk van het politieke klimaat, daar verschillend invulling aan geven. Dat is moeilijk uit te leggen aan de eigen bevolking.

Hier toont zich de achilleshiel van de Europese Unie. Met vergaderen, regelgeving, financiële impulsen en autonomie van de lidstaten los je deze complexe problematiek niet op. Europa zal een uitvoerend mandaat nodig hebben om deze (potentiële) crisis het hoofd te kunnen bieden. Dat kan prima worden gerealiseerd door de vluchtelingen zich te laten melden bij een Europees aanmeldcentrum (bijvoorbeeld in Duitsland: „wir schaffen das”). Een goed geoutilleerde locatie waar je grote aantallen vluchtelingen kunt registreren en tijdelijk kunt huisvesten. Vluchtelingen die zich toch in andere landen melden, worden direct naar het Europese aanmeldcentrum gedirigeerd. Hier worden, op basis van door de Europese Commissie vastgestelde criteria, de vluchtelingen verdeeld over alle Europese landen of teruggestuurd naar het land van herkomst. De aanmeldcentra van de lidstaten staan in nauw contact met het Europese aanmeldcentrum, dragen zorg voor het transport en bewaken de statusvoortgang van de asielzoekers. Voorwaarde is wel dat alle lidstaten zich aan deze regeling houden.

Effectieve aanpak

Natuurlijk zijn aan deze opzet omvangrijke organisatorische, logistieke en financiële consequenties verbonden. Het gastland dat het Europees aanmeldcentrum faciliteert, krijgt daarvoor de noodzakelijke steun vanuit de Europese Unie. Deze spilfunctie kun je per vijf jaar laten rouleren tussen landen die in staat zijn deze rol op zich te nemen.

Deze aanpak biedt aanzienlijke voordelen, zoals het gelijkmatig verdelen van de ‘pijn’, het versterken van de Europese solidariteit, het voorkomen van vluchtelingenchaos in de afzonderlijke lidstaten en het tonen van veerkracht en (operationele) slagkracht door de Europese Unie. Bovendien zal het ongewenste vluchtelingen afschrikken dat ze geplaatst worden in een land dat ze hoogstwaarschijnlijk zelf niet zouden kiezen.

Hiermee kan Europa de wereld laten zien niet alleen een papieren tijger te zijn, maar ook in staat te zijn tot een effectieve aanpak van de vluchtelingencrisis. Een advies aan premier Rutte is dit voorstel te lanceren in Brussel. Europa kan momenteel wel wat fris elan en creativiteit gebruiken. De urgentie is aanwezig. Juristen zullen wel tegensputteren, maar die hobbel moet gemakkelijk zijn te nemen. Doormodderen op de huidige weg is absoluut gedoemd te mislukken. Het is de hoogste tijd dat Europa zijn verantwoordelijkheid gaat nemen.

De auteur is adviseur crisisbeheersing.