De predikant van de hervormde gemeente in Woerden sprak zaterdag in Veenendaal tijdens een studiedag van de Jules Isaac Stichting. Deze organisatie wil bijdragen aan een christelijke theologie zonder vervangingsdenken. Het thema was ”Geloven met een Hebreeuws ijkpunt. Leven met Israël en een Joodse Jezus”. De bijeenkomst in de Poortkerk trok ruim honderd bezoekers.

Hoofdspreker was emeritus predikant ds. B. (Bart) Gijsbertsen uit Kampen, schrijver van een aantal boeken waarin hij de nieuwste theologische inzichten over Jezus, kerk en Israël bij elkaar brengt. Hij begon met de constatering dat er na de Tweede Wereldoorlog in de christelijke theologie over Israël veel is veranderd. Een van de verworvenheden daarvan is dat er in de kerkorde van de Protestantse Kerk in Nederland staat dat de kerk „onopgeefbaar verbonden” is met Israël.

Waarheid

Een verkeerde kijk op Israël kan een onjuist inzicht in Bijbelteksten geven, aldus ds. Gijsbertsen. Hij noemde Psalm 117 die in het nieuwe Liedboek volgens hem „Israëlloos” is geworden. „Psalm 117 is een lied van Israël aan alle heidenvolken. Het is een oproep om de God van Israël te loven.”

Als voorbeeld van een Hebreeuwse uitleg van de Bijbel noemde hij het woord ”waarheid”. „Dat betekent in het Hebreeuws „betrouwbaar zijn.” „Niet de feiten zijn doorslaggevend. Als iemand in de oorlog Joden verborg en dat bij een zoekactie ontkende, dan is dat geen liegen maar de hoogste waarheid spreken, want dan is die persoon betrouwbaar voor zijn naaste.”

Ds. Gijsbertsen verwees naar twee figuren op het westportaal van de Liebfrauenkirche in Trier om aan te tonen hoe beelden doorwerken. „Het beeld van de kerk in de persoon van Maria is triomfantelijk. Het beeld van de synagoge toont een verslagen vrouwengestalte.” De predikant vreest dat bezoekers die beelden argeloos tot zich nemen en geseculariseerde mensen in deze tijd er geen erg in hebben dat ze het hoogmoedige DNA van de christelijke prediking nog in zich dragen en daardoor geen verweer hebben tegen het antisemitisme. „Zicht op Israël is broodnodig.”

Joodse feesten

Ds. Overeem benadrukte in een reactie de waarde van de inzichten van ds. Gijsbertsen, maar legde wel eigen accenten. De predikant uit Woerden zei dat de liefde voor Israël kan doorslaan.

„Mensen ontdekken bijzondere dingen in het Jodendom en willen die in hun eigen leven toepassen, bijvoorbeeld als het gaat over de spijswetten en de Joodse feesten. Begrijp me goed: zelf heb ik ook meermalen met veel vreugde de feesten meegevierd, en ik denk dat het heel goed is om als niet-Jood daarvan te leren en je erdoor te laten inspireren. Maar ik zou wel willen zeggen dat het tegen de gemaakte afspraken op het apostelconvent in Handelingen 15 ingaat als niet-Joden zich gaan gedragen als Joden.”

Ds. Overeem, ook bestuurslid van het Centrum voor Israëlstudies (CIS), is het ermee eens dat het belangrijk is om eerst te luisteren naar Israël. „Wanneer wij erkennen dat aan Israël nog altijd van Godswege de Schriften zijn toevertrouwd, kan er in de ontmoeting per definitie geen sprake zijn van eenrichtingsverkeer.” Vervolgens wees hij op het Nieuwe Testament: „Daarin zie ik Petrus voor het Sanhedrin, en Paulus die in de synagoge vanuit de Schriften probeert aan te tonen dat Jezus de Messias is. Wij zijn geen Joden en er is sindsdien veel gebeurd dat de relatie jodendom en christendom grondig verstoord heeft. Maar ik kan niet zwijgen over dat wat de kern van mijn geloof vormt.”

Ds. Gijsbertsen reageerde daar weer op. „Er zit zo’n bekeringsdrang in ons. Die willen we ook meenemen naar het Joodse volk. Als die drang er is, gaat het wringen in de ontmoeting.”

Zendingsijver

Op een vraag vanuit de zaal hoe het dan zit met Paulus, antwoordde ds. Gijsbertsen dat hij de zendingsijver van Paulus bij het Joodse volk wel kon begrijpen. Hij vindt dat echter iets anders dan de manier waarop de zending onder de Joden later gestalte heeft gekregen. „Het is verschrikkelijk zoals we naar de Joden toegegaan zijn. Begin eerst met luisteren.”

Een ander vroeg hoe ds. Gijsbertsen dacht over Messiasbelijdende Joden. De predikant antwoordde dat hij in de kerk niet de gelegenheid gekregen heeft om met hen te spreken omdat de Joden van de synagoge het gesprek dan zouden afbreken.

Een aanwezige rabbijn zei dat ze op verzoek op vrijdagavond synagogediensten verzorgt in een kerk. „Het is vaak de eerste keer dat mensen ervaren wat het is om naar die gezangen te luisteren. Ik kom graag naar jullie toe.”