„Na een lange periode van droogte duurt het maanden voordat het grondwater weer op peil is. En een lage grondwaterstand is slecht voor de natuur en de landbouw.” Dat stelt Marc Bierkens, hoogleraar hydrologie aan de Universiteit Utrecht. Het neerslagtekort mag dan gedaald zijn, maar daarmee is de droge zomer nog niet gecompenseerd, zegt ook Peter Siegmund, klimaatexpert bij het KNMI.

Is het nog droog in Nederland?

Bierkens: „Er zijn drie soorten droogte. Meteorologische droogte betekent dat het in een bepaalde periode niet regent. Landbouwdroogte wil zeggen dat de bodem uitdroogt, waar gewassen last van krijgen. Tot slot is er hydrologische droogte. Dat houdt in dat grondwaterstanden en afvoeren van beken en rivieren laag zijn.

Op dit moment zijn de meteorologische droogte en de landbouwdroogte voorbij. We zien dat de grasvelden weer mooi groen zijn. Voor de landbouw kwam de regen eigenlijk te laat. Het groeiseizoen is voorbij en de gewassen hebben er weinig baat bij gehad. De waterstanden in de Rijn en de Maas zijn niet meer zo extreem laag als ze waren. Het grondwater staat nog wel lager dan normaal.”

De regenval heeft dus onvoldoende geholpen?

Bierkens: „De lage grondwaterstanden zijn nog niet opgelost. Bij zo’n lange droogte als in de afgelopen maanden duurt dat misschien wel tot komend voorjaar.”

Siegmund: „Het neerslagtekort is de afgelopen drie weken flink verminderd. Maar het tekort is nog steeds veel groter dan normaal in deze tijd van het jaar.”

Hoe berekent u het neerslagtekort?

Siegmund: „Bij het KNMI bekijken we in de periode april tot en met september elke dag de hoeveelheid neerslag en de hoeveelheid verdamping. In die periode is meestal sprake van meer verdamping dan neerslag, dus gedurende de zomerperiode bouwt zich een neerslagtekort op.

Het neerslagtekort berekenen we met name met het oog op de landbouw. Daarom loopt de berekening van het neerslagtekort tot 30 september, het einde van het groeiseizoen. Bovendien is de verdamping in het najaar laag en bijna verwaarloosbaar ten opzichte van de hoeveelheid regen.”

Hoe hoog is het neerslagtekort op dit moment?

Siegmund: „De huidige stand is 225 millimeter. Dat is nog steeds veel hoger dan normaal aan het einde van het seizoen. De piek van het neerslagtekort werd dit jaar bereikt op 9 september, namelijk 318 millimeter. Normaal is het maximale tekort ongeveer 160 millimeter.

In deze eeuw was 2018 aan het einde van het seizoen het droogste jaar. Daarna volgt 2022. Over het hele seizoen is er te weinig neerslag gevallen, maar vooral de factor verdamping moeten we niet onderschatten. Dat het zo droog was, komt met name door verdamping en dat heeft alles te maken met zonneschijn. In de periode april tot en met september was iedere maand zonniger dan normaal. Tel daarbij op het gebrek aan neerslag in de zomermaanden. Het mes sneed toen aan twee kanten.”

Hoe beïnvloedt droogte het grondwater?

Bierkens: „Zowel de impact van droogte als het herstel na droogte duurt lang bij grondwater. Als het stopt met regenen, wordt eerst de bodem geleidelijk steeds droger. De planten onttrekken het overgebleven vocht aan de bodem. Het grondwaterpeil begint pas snel te dalen als de grond helemaal is uitgedroogd.

Andersom geldt hetzelfde. Als het na een droge periode weer gaat regenen, stroomt de eerste neerslag veelal via de uitgedroogde grond weg naar de sloot of het riool. De droge bodem vormt een korst die moeilijk water doorlaat. Pas als de bodem voldoende nat is, sijpelt het water verder naar het grondwater. Als je een laagje water op een spons giet, dan is de tafel daaronder ook niet direct nat.

Met name flinke plensbuien dringen lastig door in de bodem; die hevige buien zien we vooral in het zomerseizoen vaker dan vroeger. Een gestage regen doordrenkt de bodem en is daarom veel effectiever om het grondwater aan te vullen.”

Waarom is het belangrijk dat grondwater op peil blijft?

Bierkens: „Heel veel planten zijn ervan afhankelijk. Als grondwater ondiep zit, blijft de bodem veel langer vochtig, waardoor planten minder last hebben van droogte. Dat geldt niet alleen voor voedselgewassen, maar ook voor de natuur. Bovendien zijn veel beken en rivieren, met name in de zomer, gedeeltelijk of helemaal afhankelijk van aanvoer uit het grondwater.

Een lage grondwaterstand en droogte in het algemeen versterken ook het probleem van verzilting in Nederland. Zouter grond- en oppervlaktewater is geen goed nieuws voor de Nederlandse landbouw, natuur en drinkwatervoorziening.”

Hoe houden we de grondwaterstand in de toekomst op peil?

Bierkens: „Door zuiniger om te springen met water. Ik ben een voorstander van het belonen van besparing. Mensen die minder water gebruiken, betalen wat mij betreft een standaard lage prijs 
per liter. Gebruik je meer water 
dan gemiddeld, dan betaal je een hogere prijs. Dat gaat straks ook met gas gebeuren. Daarmee dupeer je niet de mensen met een kleine beurs.

Verder is het een goed idee om, met name in de zandgebieden van Nederland, het grondwater langer vast te houden. Dat kan bijvoorbeeld door het dempen van slootjes en greppels die bedoeld zijn om in natte perioden het water af te voeren. In de zomer is er dan, als het goed is, meer grondwater beschikbaar voor droge tijden.”