De Russische president Vladimir Poetin laat er geen misverstand over bestaan. Nucleaire wapens behoren tot de mogelijkheden de territoriale integriteit van Rusland te verdedigen, inclusief alle geannexeerde gebieden in Oekraïne. „Ik bluf niet”, benadrukte Poetin vorige week in zijn toespraak tot het volk.

Oud-president Dimitri Medvedev, vicevoorzitter van de Russische Veiligheidsraad, doet er nog een schepje bovenop. De hardliner schetste deze week een nucleaire aanval op Oekraïne, waarbij de NAVO, onder leiding van de VS, te bang is voor een „nucleaire apocalyps” om een rechtstreeks conflict aan te gaan.

Het Westen volgt de aanzwellende oorlogszuchtige taal met verontrusting. Poetin heeft eerder met kernwapens gedreigd. Nieuw is het specifieke en escalerende in zijn huidige retoriek. Niet eerder heeft VS-president Joe Biden Rusland in zulke scherpe bewoordingen gewaarschuwd. „Doe het niet.”

De VS, het VK en de NAVO houden serieus rekening met een kernwapenaanval. Mogelijk een kleine, tactische kernbom in de Zwarte Zee. Of een nucleaire test bij de Noordpool. Of ergens hoog in de lucht. Of aan het front in Oekraïne. „We moeten het serieus nemen”, zei NAVO-topman Jens Stoltenberg, ook al ontbreken op dit moment concrete aanwijzingen voor kernwapeninzet.

Westerse spionagediensten, van de VS en het VK voorop, voeren hun inspanningen op om inlichtingen te verzamelen die wijzen op een eventuele verandering in de Russische aanpak. Niet alleen in Rusland, maar ook in Kaliningrad. De Russische exclave tussen Polen en Litouwen staat bomvol Iskander-M-raketten die kunnen worden uitgerust met kernkoppen. Verschillende grote Europese steden bevinden zich binnen de reikwijdte van deze kruisraketten.

Wapenopslag

Westerse bondgenoten richten hun spionagesatellieten op de Russische (ondergrondse) opslagplaatsen voor kernwapens. Ook militaire eenheden voor nucleaire oorlogsvoering mogen zich verheugen op extra aandacht. Spionnen en informanten in het Kremlin, in het leger en bij de inlichtingendiensten maken overuren om politici en generaals in de gaten te houden.

Amerikaanse, Britse, Zweedse en Turkse verkenningstoestellen –bomvol sensoren– voeren dagelijks vluchten uit langs de grenzen van Rusland om data te verzamelen. Awacs-radartoestellen van de NAVO en Amerikaanse Global Hawk’s en MQ-9 Reapers zijn vaak 24 uur per dag in touw om veranderingen in Russisch optreden te registreren.

Met het verwoed vergaren van inlichtingen wil het Westen tijdig op de hoogte zijn van een eventueel besluit van Poetin om chemische of nucleaire wapens in te zetten. Eenvoudig is de klus niet. Met een beetje moeite zijn spionagesatellieten in staat om afwijkende bewegingen te registreren rond opslagplaatsen van zware strategische kernraketten. Moskou kan deze voorbereidingen voor inzet niet ongezien uitvoeren.

Observatie van de Russische tactische kernwapens is echter lastiger. De Russische strijdkrachten beschikken over een grote variëteit van deze nucleaire wapens voor het slagveld.

Rusland kent van veel conventionele wapens ook een nucleaire variant. Militairen kunnen een kernkop redelijk eenvoudig onder een jachtvliegtuig schroeven. Voor westerse inlichtingendiensten is het vrijwel onmogelijk vast te stellen of een kruisraket is voorzien van een conventionele dan wel een nucleaire lading.

Waarschuwing

Niet voor niets heeft de Amerikaanse nationale veiligheidsadviseur Jake Sullivan het Kremlin deze week op voorhand gewaarschuwd voor „catastrofale gevolgen” van gebruik van massavernietigingswapens. Via directe diplomatieke kanalen met Moskou heeft Washington glashelder gemaakt wat deze consequenties inhouden.

De meest prangende vraag is of Poetin desondanks kiest voor inzet van kernwapens. Alle militair analisten zijn het erover eens dat de kans op Russische nucleaire escalatie nog nooit zo groot is geweest.

Poetin zit in het nauw. Zijn speciale militaire operatie verloopt verre van vlekkeloos. Zijn troepen slaan in Charkiv op de vlucht en verliezen bij Cherson langzaam terrein. In het Kremlin klinkt kritiek steeds luider.

De gedeeltelijke mobilisatie, een wanhopige poging het tij te keren, verloopt chaotisch. Mannen ontvluchten massaal het land, terwijl op verschillende plaatsen schermutselingen uitbreken. Tijd voor militaire training ontbreekt; adequate uitrusting eveneens.

Vier Oekraïense regio’s hebben deze week in schijnreferenda gekozen voor toetreding tot Rusland. Vrijdag annexeert Moskou de provincies Donetsk, Luhansk, Zaporizja en Cherson. Daarmee behoren ze –in de optiek van het Kremlin– officieel tot Rusland. En Moskou mag volgens de kernwapendoctrine Russisch grondgebied verdedigen. Desnoods met kernbommen.

Oekraïne staat dankzij een succesvolle opmars aan de poorten van de Donbas. Bevrijding van delen van dit bezette gebied is een kwestie van tijd, waarmee de situatie op scherp staat. Voor Poetin is verlies van de Donbas onacceptabel. Hij zal alles uit de kast halen om die zware vernedering te voorkomen.

Verliezen

Westerse militaire en strategische analisten verschillen daarbij van mening of Poetin de toevlucht tot kernwapens zal nemen. Ja, zegt de ene stroming analisten. Inzet is voor hem onvermijdelijk. Want verliezen komt in het woordenboek van de Russische leider niet voor. Hij zal tot het bittere eind gaan. Of gewoon wraak willen nemen. Op het Westen of op Oekraïne. Of allebei.

Met de nucleaire optie kan Poetin zware druk uitoefenen op Oekraïne om de strijd te staken en op het Westen om de militaire steun aan Kiev te stoppen. De kernbom functioneert dan als een psychologisch wapen.

Niet uitgesloten is dat het Westerse front uiteenvalt. De Baltische staten, die de hete adem van Rusland in hun nek voelen, wijzigen waarschijnlijk niet van standpunt door een nucleaire aanval. Zuidelijke bondgenoten, ver weg van het oorlogsgeweld, zijn eerder geneigd toe te geven aan Russische druk.

Nee, zegt de andere stroming analytici, de Russische president zal zó gek niet zijn om atoomwapens in te zetten. Poetin heeft eerder gedreigd met kernbommen, maar deze zelfs na de Oekraïense aanvallen op de Krim in augustus niet gebruikt.

Bovendien is de militaire impact van een kernwapenaanval op het slagveld gering, terwijl Rusland daarmee wel zijn laatste bondgenoten van zich afstoot. India en China reageren al kritisch op de oorlog. Verder graaft Moskou met inzet van massavernietigingswapens zijn eigen graf. Het Westen dreigt immers met „catastrofale gevolgen.”

Niet-rationeel

Er is maar één juist antwoord op de vraag of Poetin een kernbom zal inzetten: niemand weet het. Het is onmogelijk om in het hoofd van de Russische leider kijken. Analisten hebben vaker in de Russische oorlog situaties als niet-realistisch weggewuifd, terwijl die toch zijn gebeurd.

De hele oorlog is niet-rationeel. Toch heeft Poetin deze eind februari ontketend. Het zinloos verwoesten van complete steden is niet-rationeel. Toch deinst Poetin er niet voor terug. Het naar het front sturen van mannen zonder militaire opleiding is niet-rationeel. Toch schroomt Poetin niet deze keus te maken.

De oorlog in Oekraïne bevindt zich op een kantelpunt. Hoewel concrete aanwijzingen voor kernwapeninzet ontbreken, is het risico in de slag om Oekraïne niet zó groot geweest. De wetenschap dat Poetin in deze oorlog vaker essentiële foute inschattingen met desastreuze gevolgen heeft gemaakt, is daarbij niet geruststellend.