De herfst en de winter zijn hoogtijperiodes voor veel infectieziektes. Corona lijkt daarop geen uitzondering. In 2021 begon het aantal ziekenhuisopnames door Covid-19 vanaf de eerste week van september op te lopen. Vorig jaar ging de curve vanaf begin oktober omhoog. Dit jaar lijkt de start van het coronaseizoen afgelopen weekend te zijn ingezet. Ziekenhuizen behandelen momenteel ruim 600 positief geteste mensen, 100 meer dan afgelopen vrijdag. Dat is de snelste toename over het weekeinde sinds half juli.

Ziekenhuizen krijgen het nu drukker, maar een situatie waarbij ze de stroom aan coronapatiënten niet meer aankunnen, acht prof. Ger Rijkers onwaarschijnlijk. De medisch immunoloog en onderzoeker aan het Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis (ETZ) in Tilburg is vooral bezorgd dat een nieuwe opleving van het virus leidt tot een hoog ziekteverzuim, waardoor de maatschappij plat komt te liggen.

Uw zorgen lijken onterecht. WHO-baas Tedros Adhanom Ghebreyesus stelde onlangs nog dat het einde van de coronapandemie in zicht is. „Nooit was de wereld in een betere positie om een einde te maken aan de pandemie.”

Rijkers: „Het is een politiek woordenspel van de WHO-baas. Hij kan zeggen dat de pandemie over is als er wereldwijd niet meer zo veel mensen aan het virus overlijden. De sterfte is ook aan het afnemen.

Maar dat wil niet zeggen dat er geen nieuwe oplevingen van het virus meer mogelijk zijn. Corona kan nog steeds problemen geven, met name in landen met een lage vaccinatiegraad.

Ghebreyesus zei dat de wereld nooit in een betere positie verkeerde om een einde te maken aan de pandemie. Historisch is dat waar. In tegenstelling tot eerdere pandemieën beschikken we nu over werkzame vaccins en medicijnen.”

Rijkers vindt het belangrijk dat de overheid, maar óók de maatschappij zich voorbereiden op een nieuwe coronagolf. „Laten sectoren als ziekenhuizen en de horeca zelf met een plan komen. Het is goed dat de minister van Volksgezondheid daar eerder op wees.” De taak van de overheid beperkt zich vooral tot het regelen van vaccinatie en testen, vindt de immunoloog.

Veel testlocaties zijn gesloten. Kan de GGD zijn testcapaciteit beter snel opschalen?

„Dat hangt ervan af of er een nieuwe variant komt die om een ander testbeleid vraagt. Je kunt moeilijk grote locaties openhouden en medewerkers blijven betalen als niemand zich laat testen. De GGD kan wel snel kan opschalen als dat nodig is. De dienst heeft inmiddels ervaring met het opleiden van personeel voor vaccinatie of testen.”

Bijna niemand laat zich nog testen bij de GGD; de besmettingscijfers zeggen daarom weinig meer. Heeft het RIVM nog wel voldoende zicht op het virus?

„Ik denk het wel. Het RIVM houdt corona nog steeds in de gaten. Verspreid over het land bevindt zich een aantal laboratoria, waar wordt getest op infectieziektes zoals corona, kinkhoest en mazelen.

Daarnaast vindt rioolwaterbemonstering plaats. Dat is een behoorlijk fijnmazig systeem geworden. Zo wordt in het ziekenhuis waar ik werk rioolwater bemonsterd. Het zou nog preciezer kunnen, bijvoorbeeld in elk verpleeghuis. In zekere zin geeft rioolwatermeting de coronasituatie beter weer dan de besmettingscijfers, omdat je er per definitie iedereen mee bereikt. Er zal niemand zijn die zegt: „Ik ga niet naar het toilet, want ik wil me niet laten testen.””

Zou de overheid het belang van de quarantaineregels meer moeten benadrukken?

„Misschien wel. Ik heb niet de indruk dat de basisregels nog voldoende bij mensen tussen de oren zitten; daar valt dus winst te behalen. Mensen verplichten bij klachten thuis te blijven, is voor de overheid lastig, maar kan de beroepssector wel afdwingen. Zo zou een busmaatschappij kunnen afspreken dat chauffeurs niet snotterend aan het werk mogen.

In Duitsland kwam tijdens de eerste lockdown een controleur langs bij mensen die positief waren getest. Als ze de deur niet opendeden, ging hij ervanuit dat ze niet thuis waren en riskeerden ze een boete van 3000 euro. Dat zijn wij in Nederland niet gewend en zou hier ook tot enorme agressie leiden.”

Mondkapje

De komende maanden zou iedereen weer een mondkapje moeten dragen, bepleitten internist-infectioloog prof. Chantal Bleeker-Rovers (Radboudumc) en microbioloog Bert Mulder (Canisius Wilhelmina Ziekenhuis) afgelopen zaterdag in De Gelderlander. Mulder is vooral fan van het FFP2-kapje, een medische variant die in Duitsland gangbaar is. Volgens hem staat inmiddels onomstotelijk vast dat het dragen van een mondkapje de virusoverdracht remt.

Wat vindt u van het opnieuw invoeren van een mondkapjesplicht in openbare ruimtes?

„Dat vind ik geen slecht idee. Het is een eenvoudige en effectieve maatregel. Wel vraag ik me af of er nog voldoende draagvlak voor zal zijn. Als je het in de vorm van een advies doet, kan het gebeuren dat ouderen zich er strikt aan houden en jongeren totaal niet. Dat leidt tot onverkwikkelijke situaties. Een mondkapje verplichten kan ook. Alleen: hoe wil je dat handhaven? Het lijkt me een zware opgave voor conducteurs om daarop te moeten toezien.”

GGD’en zijn vorige week maandag begonnen met een nieuwe prikronde voor 12-plussers. Verstandig?

„Ja. Het gaat erom dat mensen een goede afweer krijgen tegen de varianten die er nu zijn. De bescherming daartegen bij mensen die eerder zijn gevaccineerd of een infectie hebben doorgemaakt, is redelijk, maar niet fantastisch. Deze afweer kun je flink opkrikken door een prik met het nieuwe combinatievaccin, dat zowel de genetische code van het oorspronkelijk Wuhanvirus bevat als die van de omikron-subvariant BA.1.

Op het viruseiwit zijn 24 plekken belangrijk voor het binnendringen in een menselijke cel. De BA.4- en BA.5-omikronvarianten die nu dominant zijn, wijken op acht van die posities af van het oorspronkelijke Wuhanvirus. In het vernieuwde vaccin is BA.1 toegevoegd en dat wijkt maar op twee plaatsen af van de huidige dominante omikronvarianten. Het beschermt dus niet perfect tegen de varianten die nu rondgaan, maar wel veel beter dan het eerdere vaccin, dat op basis van de Wuhanvariant is ontwikkeld.”

Een Chinees onderzoeksteam heeft recent ontdekt dat vaccins en doorgemaakte infecties hun greep op het coronavirus lijken te verliezen. ”Antigene erfzonde” heet het fenomeen dat de wetenschappers hebben blootgelegd. Heeft vaccinatie nog wel zin?

„Jazeker. De onderzoekers vonden dat antistoffen na vaccinatie niet goed binden aan alle nieuwe subvarianten van corona. Dat is niet verwonderlijk.

Er worden grote woorden gebruikt in het artikel, die je wetenschappelijk gezien niet waar kunt maken. Mijn belangrijkste kritiekpunt is dat er een controlegroep ontbreekt. Alle deelnemers zijn gevaccineerd met een van de drie Chinese coronavaccins. Dat zijn overigens totaal andere vaccins dat de mRNA-vaccins die in Europa worden gebruikt.

De Chinese wetenschappers halen er een moeilijk begrip bij: ”original antigenic sin”. Deze term, die al jaren bestaat in de immunologie, kun je vertalen met antigene erfzonde. Dit komt erop neer dat iemand die al afweer tegen corona heeft door bijvoorbeeld vaccinatie, bij aanraking met een nieuwe variant antistoffen tegen een oudere variant aanmaakt. Dat mag waar zijn. Het wordt echter pas vervelend als hij door zijn afweer sléchter af is dan mensen die geen weerstand hebben opgebouwd. En dát hebben de wetenschappers niet kunnen aantonen, omdat er geen controlegroep was.

De studie, die nog moet worden beoordeeld door vakgenoten, komt veel in de publiciteit omdat tegenstanders van vaccinatie de term antigene erfzonde graag aanhalen als reden om zich niet te laten vaccineren. Ik vind het verwonderlijk dat ze meer waarde hechten aan zo’n artikel dan aan het grote plaatje. Wereldwijd zie je bij miljoenen mensen dat vaccinatie tot minder ziekte leidt.

Opvallend is dat zo’n 12.000 mensen de samenvatting hebben gelezen, en maar 37 het hele artikel. Mensen gaan dus aan de haal met de samenvatting, zonder de experimenten en de gedetailleerde resultaten te hebben gezien.”

Via een zogenaamde coronathermometer maakt het RIVM inzichtelijk wat de impact van het virus is op de samenleving en de zorg. Vindt u dit een zinvolle nieuwe indicator naast de andere metertjes op het coronadashboard?

„Het is een samengesteld getal, dat op allerlei gegevens is gebaseerd. Dat heeft voor- en nadelen. Voordeel is dat het eenvoudig laat zien hoe de stand van zaken is. Het werkt net als bij een stoplicht: rood, groen of oranje. Alleen zijn er in dit geval vier opties. Het RIVM kan de thermometer gebruiken om de samenleving te waarschuwen als de toestand verslechtert.

Toch ben ik er niet razend enthousiast over. Het maakt namelijk verschil wie er naar de coronathermometer kijkt. Een van de onderliggende gegevens is het aantal ic-opnames. Dat is niet zo relevant voor een gezonde veertiger, die een kleine kans heeft om door corona op de ic te belanden. Voor hem zijn de besmettingscijfers wellicht interessanter, omdat die aangeven hoe groot zijn kans is om besmet te raken en in isolatie te moeten.”