Vladimir Lenin, de grondlegger van de Sovjet-Unie, zou eens hebben gezegd dat het kapitalistische Westen moet worden opgeknoopt met het touw dat het zelf aanreikt. Omdat de toenmalige Amerikaanse president Ronald Reagan daar voor op zijn hoede was, bekeek hij met argusogen het plan van West-Europese landen –met West-Duitsland en Frankrijk voorop– om een nieuwe gaspijpleiding aan te leggen om meer Russisch gas te importeren.

Begin jaren tachtig wil West-Europa voor de energievoorziening minder afhankelijk worden van het Midden-Oosten. Daarbij hoopt het bedrijfsleven dat grote hoeveelheden gas voor een opleving zorgen in de uitgebluste machinebouw en staalindustrie. Er ligt weliswaar al een gaspijpleiding van Siberië tot in Italië, maar West-Europa wil méér gas importeren. De Sovjet-Unie beschikt over de grootste aardgasreserves ter wereld en zoekt hiervoor een afzetmarkt. Zo belanden beide partijen aan de onderhandelingstafel.

De plannen nemen al snel concrete vormen aan: er moet een 5000 kilometer lange gaspijpleiding komen waardoorheen vanaf 1985 jaarlijks 40 miljard kubieke meter aardgas stroomt vanuit Siberië richting West-Europa. De West-Europese landen dragen de kosten van de aanleg. De Russen betalen dit in natura terug door straks ‘gratis’ gas te leveren totdat de schuld is vereffend. Daarna gaat de kassa voor Moskou rinkelen.

Politieke troef

Washington is niet bepaald enthousiast. Onder aanvoering van de Verenigde Staten is het kapitalistische Westen al sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog verwikkeld in een mondiale wapenwedloop met de communistische Sovjet-Unie: de Koude Oorlog. Reagan vreest dan ook dat de Russen de inkomsten gebruiken om hun leger te versterken. Daarnaast krijgt Moskou –als Europa te afhankelijk wordt van het Russische aardgas– een politieke troef in handen om de westerse coalitie onder druk te zetten.

Zover zal het niet komen, werpen de West-Europese landen tegen. De betrekkingen tussen Oost en West zullen door de gasdeal juist verbeteren, zo is de verwachting. Deskundigen menen ook nog eens dat het dichtdraaien van de gaskraan een welhaast onuitvoerbare klus is. Om te beginnen duurt het uitschakelen van de veertig compressorstations –verspreid over de hele pijpleiding– erg lang. Daarbij zou zo’n operatie schade kunnen toebrengen aan de pijpleiding. Dat financiële risico zou de Sovjet-Unie echt niet zo snel nemen, oordelen de kenners.

Sancties

Maar vooral: de Russen zeggen het geld hard nodig te hebben om hun haperende economie weer op gang te krijgen. Waarom zouden ze zichzelf dan in de vingers snijden door de gaslevering te stoppen? De Nederlandse Gasunie stelt daarbij dat het wegvallen van de 40 miljard kuub gas makkelijk intern kan worden opgevangen. In Groningen, maar ook in Noorwegen, zit immers meer dan voldoende gas in de grond.

Reagan waarschuwt de West-Europese regeringsleiders meermaals voor de risico’s, maar de Republikein ziet dat zijn adviezen in de wind worden geslagen. Daarom gooit de president het over een andere boeg. „Ze kunnen hun verrekte pijpleiding krijgen, maar zonder Amerikaans materiaal en zonder Amerikaanse technologie”, zou hij zich geagiteerd hebben laten ontvallen.

Door Amerikaanse bedrijven te verbieden om mee te werken aan de aanleg van de gaspijplijn, wil Reagan de voortgang hiervan frustreren. Kort na de sancties, afgekondigd in december 1981, begint de bouw van de pijpleiding alsnog. Ook verscherpte sancties halen weinig uit; eind 1982 heft Reagan de strafmaatregelen daarom alweer op. Hij wil geen knallende ruzie met zijn Europese bondgenoten en de steun in zijn eigen land voor zijn aanpak brokkelt af.

Startsein

In 1984 stroomt voor het eerst gas door de Oerengoj-Pomary-Oezjgorod-gaspijpleiding –zoals die officieel zou gaan heten. Het blijkt het startsein voor de Europese verslaving aan Russisch aardgas. Hierna zullen er nog drie grote gaspijpleidingen volgen. Dit leidt er uiteindelijk toe dat Europa vrijwel niet meer zonder het Russische gas kan. Zo waren de Russen begin dit jaar nog goed voor 40 procent van het totale gasverbruik in de Europese Unie.

Nu Europa in allerijl –vanwege de invasie van Poetin in Oekraïne– van het Russische gas af wil, lijken alle bezwaren van Reagan bewaarheid te worden. Terwijl het Russische aardgas naar Europa stroomde, vloeide tegelijk veel Europees geld rechtstreeks Poetins oorlogskas in. Daar plukken niet alleen de Oekraïense bevolking, maar ook veel West-Europese huishoudens nu de wrange vruchten van.