Er zijn drie soorten leugens: leugens, grove leugens en statistieken. Wie kennisneemt van de Chinese demografie kan niet om deze bekende uitspraak heen. Want wie cijfers vergelijkt tussen wat de Chinese overheid verstrekt, wat Chinese staatsmedia publiceren en wat op als betrouwbaar bekendstaande websites staat, ziet dat er verschillen zijn. Er zijn dan ook kenners die China ervan betichten cijfers te verdraaien.

Toch kan worden aangenomen dat de cijfers over geboorte, huwelijk, echtscheiding en sterfte dusdanig betrouwbaar zijn dat de patronen die eruit voortkomen kloppen. Een uitleg over ontwikkelingen in de Chinese bevolking aan de hand van vier staafdiagrammen.

GEBOORTE

Geschat wordt dat Mao Zedong (1893-1976) elf kinderen heeft verwekt. De Chinese dictator was eerst voorstander van grote gezinnen, maar hij herzag zijn mening toen grote hongersnood het onmogelijk maakte zo veel monden te voeden. Het roer moest radicaal om. Kort na zijn dood voerde China de zogenoemde eenkindpolitiek in. Handhaving ging gepaard met gedwongen abortussen, sterilisaties en het ombrengen van pasgeborenen.

Sindsdien bleef het aantal geboorten jarenlang redelijk stabiel, met af en toe een uitschieter naar boven of naar beneden. Maar na 1997 werden er in het land nooit meer 20 miljoen of meer kinderen per jaar geboren. En in 2021 zakte het geboortecijfer met 10,6 miljoen geboorten naar een historisch dieptepunt.

Het lage aantal geboorten valt des te meer op omdat China in 2015 zijn eenkindpolitiek liet varen. En per vorig jaar mogen stellen zelfs straffeloos drie kinderen krijgen.

De vraag is of het versoepelen van de regels omtrent het krijgen van kinderen effect gaat hebben. De meeste Chinezen groeiden op zonder broer of zus en zijn gewend aan de eenkindpolitiek. Bovendien worden kinderen in de prestatiegerichte Chinese samenleving meer en meer als last ervaren. Doordat de huizenmarkt en de kosten voor het levensonderhoud de pan uitrijzen, denkt menig Chinees koppel niet eens aan meer dan één kind.

Huwelijk

Het aantal huwelijken in China vertoont eenzelfde trend als het aantal geboorten: steeds minder Chinezen stappen in het huwelijksbootje. Sinds 2014 neemt het aantal trouwlustigen in het land af. In 2021 werden 7,6 miljoen huwelijken gesloten, het laagste aantal in 36 jaar.

In toenemende mate zijn er geluiden dat jeugdige Chinezen –veelal vrouwen– een relatie, laat staan een huwelijk, steeds minder zien zitten. De steeds hoger opgeleide vrouwen verdienen goed en willen niet financieel afhankelijk zijn van een echtgenoot. Anderen vinden het leven zonder partner wel best en zien carrière en vrijetijdsactiviteiten als uitstekende alternatieven.

In grote steden als Peking en Shanghai wordt ook het vele overwerken als argument aangevoerd om niet te trouwen of af te zien van het krijgen van kinderen. Anderen leiden aan huwelijksfobie. Zo zei softwareontwikkelaar Zhou Pingfan vorig jaar tegen de South China Morning Post dat de voorbeelden die hij kent van ongelukkige koppels hem afschrikken. „Ik heb vier neven en zij zijn allemaal na minder dan drie jaar huwelijk gescheiden.”

Dat er steeds minder getrouwd wordt, kan wijzen op deïnstitutionalisering van het huwelijk, analyseerde Ye Liu eerder dit jaar in The New York Times. Dat betekent volgens de aan het Londense King’s College verbonden wetenschapper dat meer mensen gaan samenwonen zonder te trouwen.

Tussen het afnemende aantal huwelijken en het dalende kindertal is een onmiskenbaar verband. Want in China is het voor een ongehuwde vrouw taboe om een kind te krijgen.

Echtscheiding

Steeds meer Chinese stellen scheiden. Die conclusie valt te trekken na het bestuderen van de echtscheidingscijfers. Lieten in 2011 nog zo’n 2,9 miljoen Chinezen hun huwelijk ontbinden, in 2019 piekte dit cijfer tot ruim 4,7 miljoen.

Een verklaring hiervoor is dat het in de Chinese samenleving steeds minder taboe wordt om te scheiden. Daar komt bij dat steeds meer vrouwen een tegenvallend huwelijk niet meer accepteren en ze het zich financieel kunnen veroorloven om te scheiden.

De South China Morning Post schreef eerder dit jaar dat sommige huwelijkstherapeuten beweren dat telefoonverslaving verantwoordelijk is voor 30 procent van de mislukte huwelijken in China. Een van hen noemde het zelfs een vorm van huiselijk geweld als een partner telkens met de mobiele telefoon in de weer is in plaats van zich te bekommeren om eega, huishouden en de kinderen.

De forse toename van echtscheidingen baart de Chinese autoriteiten zorgen. Daarom voerde de staat in 2021 in dat paren die uit elkaar willen gaan een afkoelingsperiode van dertig dagen in acht moeten nemen. Aangenomen wordt dat de maatregel eraan bijdroeg dat in 2021 2,83 miljoen Chinese koppels uit elkaar gingen, een daling van 34,6 procent ten opzichte van 2020.

Sterfte

Eind jaren 70 stierven er jaarlijks zo’n 6 miljoen Chinezen. Rond de eeuwwisseling was dat aantal opgelopen tot ruim 8 miljoen en anno 2021 stierven er meer dan 10 miljoen Chinezen.

De oorzaak voor de fors toegenomen sterfte is dat er nu vele miljoenen Chinezen meer rondlopen dan veertig jaar geleden, maar ook dat de Chinese bevolking flink is vergrijsd. Verwacht wordt dat in 2025 1 op de 5 Chinezen 60 jaar of ouder is.

Wat zeggen deze cijfers?

De statistieken leren dat de Chinese bevolking gaat krimpen. Volgens een recent VN-rapport zet volgend jaar de daling in én passeert India China als land met de meeste inwoners. Er zijn ook stemmen die de Chinese statistieken betwisten en beweren dat China al enige jaren aan het krimpen is. Zo stelt de aan de Universiteit van Wisconsin-Madison verbonden onderzoeker Yi Fuxian dat het bevolkingsaantal al in 2018 voor het eerst is gaan dalen.

De cijfers zeggen ook dat de Chinese samenleving met de nodige problemen kampt en het land betaalt voor de vele decennia rigoureuze bevolkingspolitiek. Een ongepland bijeffect van de norm om niet meer dan één kind te krijgen, was namelijk dat veel ouders liever een zoon dan een dochter wilden. Doordat er toen veel ongeboren meisjesbaby’s werden geaborteerd, zijn er nu onvoldoende vrouwen in de vruchtbare leeftijd en kunnen veel mannen geen partner vinden.

Dat veel stellen er niet over piekeren om meer dan één kind te krijgen of überhaupt aan kinderen te beginnen, geeft aan dat de randvoorwaarden hiervoor ontbreken. Het lukt de autoriteiten ook niet om met enkele drukken op de juiste knop deze randvoorwaarden te scheppen. Zeker sinds Covid-19 het land ontregelt en vanuit het niets lockdowns kunnen worden aangekondigd, is bij velen de kinderwens bekoeld. Zo zei de al eerder genoemde Ji Fuxian een maand geleden tegen persbureau Reuters dat het Chinese beleid van nul besmettingen heeft geleid tot een „nul-economie, nul huwelijken en nul vruchtbaarheid.”

Door onvoldoende aanwas zal China daarom steeds grijzer worden. Voor ontwikkelde landen is dat niets nieuws, maar veel analisten wijzen erop dat China „oud wordt voordat het rijk is.” Daarmee bedoelen ze dat het land minder vlees op de botten heeft om toekomstige tegenslag goed op te vangen.

Een prangende vraag voor de staat is wie straks al het werk moet gaan doen en wie die pensioenen gaat betalen. China wil Amerika van de troon stoten als grootste economie. Maar met een krimpende en vergrijzende bevolking wordt het wellicht onmogelijk om deze ambitie waar te maken. Omdat China niet dol is op immigranten, zullen slimme machines voor een deel het afnemend aantal arbeidskrachten moeten opvangen. Verder mag het land zich gelukkig prijzen dat jongeren doorgaans een uitstekende opleiding hebben. De goedverdienende jonge generatie kan er daarom voorlopig wel voor zorgen dat gepensioneerden van een onbezorgde oude dag kunnen genieten. Maar dat de pensioenleeftijd omhoog moet, lijkt een kwestie van tijd.

Wat betekent een krimpend China voor zijn militaire aspiraties? Journalist George F. Will schreef pas in The Washington Post dat de Sovjet-Unie in de jaren 80 steeds strijdlustiger werd naarmate zij zich meer zorgen maakte over haar tanende vitaliteit. Zo zou China ook weleens steeds gevaarlijker kunnen worden als duidelijk wordt dat het krimpt, de ambitie om ’s wereld grootste economie te worden buiten bereik raakt en het land over zijn geopolitieke hoogtepunt heen is, betoogde de columnist. Zijn waarschuwing: een overrompeling van Taiwan zou weleens dichterbij kunnen zijn dan menigeen denkt.