Kurt Koch (72) is voorzitter van de pauselijke raad ter bevordering van de eenheid van christenen. In die hoedanigheid was hij deze week in Karlsruhe bij de assemblee van de Wereldraad van Kerken. Hij wordt gezien als de rechterhand van paus Franciscus op het gebied van oecumene en interreligieuze dialoog.

In zijn recente boek ”Wohin geht die Ökumene?” legt Koch rekenschap af van het oecumenisch standpunt van de Rooms-Katholieke Kerk. Er is volgens hem geen oecumenische winter; de oecumene leeft. „Het is het gebed van Jezus tot Zijn discipelen in Johannes 17 dat ze één zouden zijn, opdat de wereld zou geloven dat Jezus gezonden is. Oecumene is de wil van de Heer, daarom is er geen alternatief. Wij mensen kunnen de eenheid niet bewerken, we kunnen alleen maar afscheidingen en afsplitsingen maken, dat toont ons de geschiedenis. Eenheid is altijd het geschenk van de Heilige Geest. We moeten wel onze bijdrage leveren, opdat dit werk zijn voortgang kan hebben.”

De eenheid groeit in het samengaan, zo stelt u. Maar hoe lang duurt deze reis al?

„Men is al lang onderweg. Het lijkt op een vliegtuig. Dat heeft een interessante start en gaat snel de lucht in, maar dan krijgt men de indruk dat niets beweegt. Maar toch zal het vliegtuig landen, alleen weten we niet wanneer.”

Eenheid is er volgens u alleen in eucharistische gemeenschap. Welke hindernissen zijn er nu concreet?

„Dat hangt ervan af met welke kerken je in dialoog bent. Met de Oosters-orthodoxe kerken ziet het er anders uit dan met de protestanten. Voor de Katholieke Kerk veronderstelt eucharistiegemeenschap de gemeenschap in het geloof en kerkelijke gemeenschap.”

Het probleem van de kerken van de Reformatie is nog steeds hun pluralisme, schrijft u. U verwijt hen dat zij de zichtbare eenheid, de eenheid in geloof, sacramenten en ambten opgeven.

„De pluralisering is niet het probleem, als men maar niet de eenheid opgeeft. Ook de Katholieke Kerk kent een eenheid in veelvuldigheid, maar de vraag is: hoeveel eenheid heeft men nodig en hoeveel veelvormigheid is goed? Daarover zijn vaak spanningen.”

Zal de Rooms-Katholieke Kerk ooit één worden met de kerken van de Reformatie?

„Het is te hopen. Ik ben echter optimistisch. Er zijn veel dingen die we gemeenschappelijk hebben, al is ons kerkbegrip verschillend. We hebben in 1999 een consensus met de lutheranen bereikt over de rechtvaardiging. Daarom heb ik een voorstel gedaan om een dergelijke gemeenschappelijke verklaring te maken over kerk, eucharistie en ambt. Maar hoe organiseren we dat? Dat zijn de moeilijkste vragen, die een oplossing vergen. In 2030 herdenken we het 500-jarig bestaan van de Confessio Augustana. Deze confessie was een document van eenheid. Als we daar gemeenschappelijk over nadenken, kunnen we een stap verder zetten.”

Vanuit de Rooms-Katholieke Kerk is men beducht dat veel protestanten vrijzinnig zijn geworden. Komt dat volgens u door de Reformatie en haar zelfstandige lezing van de Schrift?

„Het probleem ligt niet in de Reformatie, maar in de negentiende eeuw. De reformatoren staan dichter bij ons dan de moderne theologen in de negentiende eeuw. Wat nu de kerken vaak scheidt, zijn niet zozeer geloofsvragen, maar ethische vragen. Dat betreft vooral bio-ethische vragen naar het begin en einde van het menselijk leven, en onderwerpen als familie, gezin, huwelijk, seksualiteit en gender.”

Die vragen zijn moeilijker dan geloofsvragen?

„Ja. Maar ook dan blijf ik optimistisch. We hebben samen met de Wereldraad een werkgroep gestart over ethische oordelen. Dan gaat het er niet over wat men over deze thema’s zegt, maar hóé men tot ethische oordelen komt.”

Wat is er gebeurd na de gemeenschappelijke herdenking van de Reformatie in 2017?

„De ontmoeting heeft de dialoog opnieuw geïnspireerd, maar de oplossing hebben we nog niet.”

Nog niet…

„Als een relatie uit elkaar valt, dan is er veel tijd nodig om die te helen en te zorgen dat de eenheid weer hersteld wordt. In de oecumene heeft men twee deugden nodig: hartstocht voor de eenheid en geduld.”

Is Luther gerehabiliteerd na de hernieuwde interesse in Rome in zijn werk?

„Men heeft veel van Luther herontdekt, maar hij heeft zich door zijn ontwikkeling natuurlijk ver van de Katholieke Kerk verwijderd – door zijn kerkbegrip en zijn niet zo mooie uitspraak over de paus als de antichrist. En dat loopt uit op een kerk zonder paus.”

En dat kan niet?

„Voor ons katholieken niet. Paus Johannes Paulus II heeft alle kerken gevraagd om samen na te denken over de invulling van het pausschap, de bisschop van Rome die de eenheid kan dienen. Dat gesprek duurt nog steeds voort. ”

De excommunicatie van Luther wordt nog niet opgeheven?

„Een excommunicatie wordt opgeheven als de persoon niet meer leeft. Dus de ban bestaat niet meer. Als de lutheranen de paus niet meer zien als de antichrist, hoe zien zij hem dan positief? Daar heb ik nog niet veel over gehoord. We zijn ervan overtuigd dat de bisschop van Rome een geschenk van de Heer is en geen kerk kan opgeven wat voor haar belangrijk is.”