Tientallen jaren –en vaak nog langer– werd de historie langs de vaargeul aan het oog onttrokken door een nimmer aflatende stroom rivierwater. Af en toe bij droge zomers werden wat contouren zichtbaar van wat lang verborgen bleef. Dit jaar staat het water in de grote rivieren lager dan ooit en geven de oevers hun schatten prijs.

Voor jutters en andere avonturiers een uitgelezen kans. Een van hen is de 57-jarige Henk Smaak uit Arnhem, hoofduitvoerder bij VolkerWessels. De renovatie van de Waalbrug bij Nijmegen was zijn project, twee jaar geleden. „Aan de onderkant van het staal onder het rijdek zag je nog de inslagen van beschietingen uit de oorlog.”

Urquhart

Al op jonge leeftijd kwam Smaak in aanraking met de oorlog. „In mijn jeugd woonde ik in de Arnhemse wijk Lombok. Daar is in september 1944 enorm gevochten tussen Duitsers en Britten.” Later verhuisde hij naar de woning waar een Britse commandant, generaal-majoor Roy Urquhart, zich tijdens de Slag om Arnhem op zolder verborg.

Niet alleen de Waal, maar ook zusterrivier de Rijn is een schatkamer als het gaat om overblijfselen uit de Tweede Wereldoorlog. Op de strategische plek waar het Pannerdensch Kanaal zich splitst in Nederrijn en IJssel, bevond zich tijdens de mobilisatie van 1940 een Nederlands legeronderdeel. Enkele kilometers westelijker trokken in de nacht van 25 op 26 september 1944 de restanten van de Britse Airborne Divisie zich terug over de Nederrijn, nadat de slag om Arnhem was verloren.

En een kleine maand later vond ter hoogte van Renkum de operatie Pegasus plaats om de laatste verborgen militairen terug te halen over de Rijn. En opnieuw bij het IJsselknoopunt trokken de Britse Polar Bears op 12 en 13 april 1945 Arnhem in.

Boete

Kortom, de Rijnoevers liggen bezaaid met oorlogsresten. Omdat daar ook scherpe munitie tussen zit, is het verboden om tijdens het jutten langs de stranden gebruik te maken van een metaaldetector, vertelt de Arnhemse hobbyist. „De boete is niet mals: 1200 euro als je wordt gesnapt.”

De hoogte van dat bedrag weerhoudt hem ervan om het detectieapparaat te gebruiken, maar niet om de oevers minutieus te onderzoeken. Hoewel veel militaria diep onder zand en klei verborgen ligt, steekt er af en toe een klein stukje boven de grond uit.

Trots toont Smaak de Nederlandse helm uit de mobilisatietijd die hij samen met zijn zoon Joep (11) onlangs heeft gevonden. Want vader en zoon hebben dezelfde hobby: passie voor de geschiedenis. Waar het mag, zoeken ze met een metaaldetector.

Op dit moment speuren ze zonder elektronisch gereedschap langs de stranden van Rijn en Waal. „Nijmegen heeft niet alleen een rijke oorlogshistorie, maar het was vroeger ook een Romeinse legerplaats. Je vindt daar dus van alles. Dankzij het lage water zijn daar onlangs de resten gevonden van een Duitse Kübelwagen (de tegenhanger van de Amerikaanse Jeep, GJ)”, aldus Smaak.

Speedboot

Om snel naar interessante plekken te reizen gebruikt Smaak een ander hulpmiddel: een met 350 paardenkrachten aangedreven speedboot. Die brengt hem op strandjes die met andere transportmiddelen lastig te bereiken zijn. En vanaf het water is zichtbaar wat vanaf de kant verborgen blijft. Zoals bij de John Frostbrug in Arnhem. „Kijk, daar zie ze je het puin liggen van de Rijnbrug die aan het begin van de oorlog door de Nederlandse genie is opgeblazen. Die restanten zijn nu voor het eerst zichtbaar.”

Een stukje westwaarts ligt de drooggevallen ASM-haven. „Daar liggen nog veel projectielen. Ik blijf er liever uit de buurt”, zegt Smaak. „Nog nooit heeft het water zo laag gestaan en dan zie je veel jutters langs de rivieroevers speuren. En ja, ik zie ze dan ook met detectors lopen. Levensgevaarlijk, zeker als je een fosforgranaat omhoog haalt. Voor mij en mijn zoon is zo’n zoektocht een stukje spanning en ontspanning tegelijk. Je weet nooit wat je vindt, maar vrijwel altijd kom je met de geschiedenis in aanraking.”