Bewoners van het zuiden van Sumatra, inwoners van Jakarta op Java en veel eilandbewoners met hen - ze hebben in de nacht van zondag 26 augustus 1883 geen oog dicht gedaan. In Jakarta, op zo’n 150 kilometer afstand van de Krakatau, is de hele nacht een onderaards gerommel te horen; huizen trillen en ramen rinkelen in de sponningen. Het is de opmaat voor een letterlijk zwarte maandag.

Nog een paar maanden eerder denken velen met een leuke geologische attractie te maken te hebben. De Krakatau rommelt en rookt een beetje. Een aantal Javanen chartert vanuit het toenmalige Batavia een stoomschip en maakt soort picknicktripje naar het eiland. Dat is onbewoond en staat bekend om zijn uitbundige plantengroei. Die doet het goed op de vruchtbare vulkanische gronden.

Ooit was de Krakatau actief, maar na een paar eeuwen stilte beschouwen velen hem als een dode vulkaan. Tot in het voorjaar van 1883, als een groepje dagjesmensen op de hellingen staat te kijken, een stevige rookpluim ontsnapt aan een rommelende krater van een meter of 25 in doorsnee. Nog even en alles zal voorgoed verdwijnen.

In de zomermaanden zwelt een zwaar onderaards gerommel aan. En daar blijft het niet bij. De massa’s stof die uit de krater komen, zijn niet allemaal door de wind af te voeren. De lucht raakt ervan verzadigd en in de loop van de maand augustus verandert het licht van de dag langzaam in nachtelijk duister. „Velen aan de kust van Java en Sumatra zullen het daglicht nooit meer zien”, zegt ene Sir Robert Ball, die voor The National Geographic Magazine de ontwikkeling minutieus heeft beschreven.

Met het afnemen van het daglicht neemt de angst onder de bevolking toe; half augustus is de paniek wijdverspreid. Iedereen beseft dat er een catastrofe op handen is.

Die heeft plaats op maandagmorgen 27 augustus om 10 uur. De donder en rommel van de Krakatau is dan zo sterk dat het geluid vier uur later op 5000 kilometer afstand is te horen. „Het moet het machtigste geluid zijn dat tot nu toe ooit op aarde is gehoord”, schrijft Ball. Op het toppunt braakt de krater een 25 tot 30 kilometer hoge kolom as uit. Maar wat erger is: Zeker 20 vierkante kilometer van het eiland Krakatau slaat weg. Dat veroorzaakt vloedgolven, tsunami’s, tot 30 meter hoogte.

De verwoesting op Java en Sumatra is desastreus. De hoge vloedgolven rollen op de lage kusten. Ze verzwelgen meer dan 1000 dorpen. Zeker 36.000 mensen verliezen het leven. Het water sleurt een groot schip kilometers landinwaarts, dat ergens op 10 meter boven zeeniveau blijft steken. Rotsblokken van tientallen tonnen spoelen als grind in de binnenlanden aan.

Wereldwijd voelen mensen een schokgolf in de atmosfeer. En ze zien voor het eerst op 10, 20 kilometer hoogte krachtige luchtstromen, want daarin verspreidt zich het stof van de Krakatau.

Anak Krakatau -letterlijk: kind Krakatau- is wat er nu nog rest van de grote Krakatau in de wateren tussen Java en Sumatra. In de buurt liggen de eilanden Laat en Verlaten. Het klinkt allemaal een beetje als over en voorbij. Die klanken strijden echter met de geologische werkelijkheid ter plaatse.

De zeebeving van tweede kerstdag bewijst dat in de wateren ten zuidwesten van Java en Sumatra de breuklijn loopt tussen de grote Euraziatische plaat, waar de Indische Oceaan op ligt, en de Indisch-Australische plaat, met daarop Indonesië. De aardkorst bestaat uit acht grote en een aantal kleinere platen; en waar die aan elkaar grenzen, daar is de kans op aardbevingen en vulkaanuitbarstingen altijd groot.

Ook kind Krakatau heeft al weer een aantal keren van zich laten horen. Sinds 1963 hebben geologen zeker negen perioden van verhoogde activiteit gemeten die elk zeker een jaar duurden en eerder, tussen 1959 en 1963, was er zelfs sprake van erupties.

Al die verschijnselen, ze zouden opnieuw een opmaat kunnen zijn.