Een krachtige aardbeving in de aardkorst onder een zee of oceaan, een zeebeving, heeft altijd effect op de watermassa daarboven. De zwaarste aardbeving sinds veertig jaar, met een kracht van 9 op de schaal van Richter, vond zondag plaats in de Indische Oceaan, ten oosten van het Indonesische eiland Sumatra.

De aardkorst bestaat uit grote platen, die voortdurend ten opzichte van elkaar in beweging zijn. Zondag schoof ten oosten van Sumatra de zogenaamde Indisch-Australische plaat verder onder de Euraziatische plaat.

Over een afstand van ongeveer 1000 kilometer vond er een krachtige verschuiving plaats tussen de Euraziatische en de Indisch-Australische plaat. Daarbij duwde de Indisch-Australische plaat zich in noordoostelijke richting onder de Euraziatische. Tegelijkertijd was er sprake van een verticale verplaatsing van ongeveer 10 meter. Dat heeft de tsunami veroorzaakt die enkele uren later aan diverse kusten velen het leven kostte.

Het bijzondere van een tsunami is niet zozeer de golfhoogte; het zijn vooral de golflengte en de golfperiode. Een gewone zeegolf heeft een lengte van zo’n 150 meter; dat is de afstand tussen twee opeenvolgende golftoppen. Een tsunami kan makkelijk een golflengte van 100 kilometer hebben. De golfperiode is normaal een seconde of 10; dat is de afstand die verstrijkt tussen de passage van twee opeenvolgende golftoppen. Na een zeebeving bedraagt die tijd uren.

Hoe dieper de zee, hoe sneller de golf zich voortbeweegt. In de Grote Oceaan bijvoorbeeld verplaatst een tsunami zich met bijna 1000 kilometer per uur.

Zolang de tsunami zich boven een kilometers diepe oceaan bevindt, gebeurt er niets bijzonders. Sommige verdwijnen zelfs onopgemerkt. Komt de bewegende watermassa echter in de buurt van een ondiepe kust, dan verandert alles. Die ondiepte hindert de golfbeweging en daarbij ontstaan verschijnselen als bij de branding: op de kust oplopende golven, met overslaande toppen. Gebeurt dat bij een tsunami, dan kunnen letterlijk huizenhoge golven ontstaan, met de daarbij behorende verwoestende krachten.

De krachtigste tsunami ooit trof eveneens het Indonesische eiland Sumatra. Dat was bij de uitbarsting van de vulkaan de Krakatau op 26 en 27 augustus 1883. De daaropvolgende tsunami kostte aan ruim 36.000 mensen het leven. Vloedgolven tot 30 meter hoogte voerden rotsblokken van 10, 20 ton 3 tot 5 kilometer mee het land in.

Belangrijke oorzaak voor het grote aantal doden zondag is ongetwijfeld het ontbreken van een goed waarschuwingssysteem. Zelfs een kind op een eiland in de Stille Oceaan weet wat het bij een tsunami-alarm moet doen, zo vertrouwd zijn ze daar met tsunami’s. Tot op tweede kerstdag 2004 wisten mensen rond de Indische Oceaan amper van het bestaan van het verschijnsel af.