Het was vorig jaar precies 1700 jaar geleden dat er melding van Joden in Duitsland werd gemaakt. Historici baseren zich daarvoor op een Romeins decreet uit het jaar 321 van de Romeinse keizer Constantijn, dat Joden toestond lid te worden van de gemeenteraad van Keulen.

Duitsland vierde het jubileum met talloze evenementen en festiviteiten. In een interview met de Duitse omroep Deutsche Welle blikt Andrey Kovacs terug op het herdenkingsjaar. Hij is uitvoerend directeur van de vereniging 321-2021, die de evenementen vanuit de overheid financierde en coördineerde.

In totaal werden er in heel Duitsland ruim 2400 evenementen gehouden. Dat aantal overtrof alle verwachtingen van de vereniging, zegt Kovacs. „We werkten met meer dan 840 projectpartners in alle zestien deelstaten. De projecten zonder sponsoring en de evenementen in het buitenland zijn daarbij niet meegerekend. Het was waarschijnlijk het grootste na-oorlogse Duitse culturele festival.”

De activiteiten varieerden van tentoonstellingen van Joodse kunstvoorwerpen uit de Middeleeuwen tot het vieren van het Joodse Loofhuttenfeest of ”Sukkot XXL” in dertien steden in heel Duitsland. „Veel mensen raakten bij deze festivals voor het eerst betrokken bij het Joodse leven in Duitsland.”

Ontdekkingsreis

Leden van de regionale vereniging Westfalen-Lippe in Noordrijn-Westfalen organiseerden een project waarbij kinderen en jongvolwassenen op zoek gingen naar sporen van Joods leven. Met dit project probeerden de initiatiefnemers deelnemers bewust te maken van de eeuwenlange Joods-Duitse geschiedenis in hun gebied.

Studenten onderzochten het leven van de Joodse leerlinge Nana Kahn die was geboren in 1910 en de middelbare school volgde in Attendorn. Ze maakten een kaart van haar woonplek en documenteerden haar leven in tekst. Gebruikers hebben nu toegang tot het verhaal van Nana Kahn door in te loggen op een educatieve app genaamd Biparcours. Daarin kun je zien hoe Nana eruitzag, wanneer ze werd geboren en naar welke school ze ging.

De app laat gebruikers ook de weg zien naar Kahn’s school in Attendorn, beschrijft de antisemitische wetten van Hitler en leidt hen uiteindelijk naar een gedenkplaat voor Joden die uit het gebied naar concentratiekampen zijn gedeporteerd.

Het idee van het project is om bewust te worden dat er Joodse mensen in dit gebied woonden en dat er ook positieve momenten waren in de joodse geschiedenis, in de Joods-Duitse geschiedenis en niet alleen negatieve ervaringen.

Kovacs is heel tevreden over het verloop van het herdenkingsjaar. De festiviteiten openden volgens hem niet alleen „nieuwe perspectieven op Joden in Duitsland, maar waren een ontdekkingsreis voor zowel niet-Joden als Joden „die hun eigen identiteit in de Duitse samenleving wilden vinden.”

Antisemitisme

„Toen ik jong was, kon niemand zich in het gezin waar ik opgroeide iets voorstellen bij een toekomst in Duitsland”, zegt Kovacs. „Dat is veranderd en de festiviteiten hebben dat laten zien. Joden hebben een nieuw zelfbewustzijn gekregen. Ze willen gezien en gerespecteerd worden in de samenleving. Die verandering heeft ruimte nodig om te groeien.”

Uitdaging voor Joden in Duitsland is om de herinneringen aan de Holocaust levend te houden, aangezien er nog maar heel weinig overlevenden zijn, zegt hij.

Overigens maakt Kovacs zich zorgen over de opkomst van antisemitisme en complottheorieën in zowel Duitsland als in het buitenland. „Je hoeft alleen maar te kijken naar de discussie rond Documenta, een kunsttentoonstelling waar herhaaldelijk antisemitische kunstwerken zijn opgedoken.”

Het belangrijkste vindt hij dat het herdenkingsjaar Joden in Duitsland „de moed heeft gegeven om naar buiten te treden en hun religie te vieren. Ik hoop dat dit zo blijft.”