„Toen ik een dag voordat de brief naar de Kamer ging dat kaartje zag, heb ik de minister gewaarschuwd: doe dit er niet bij. Datzelfde signaal gaven ook de collega’s van alle andere provincies. Ze deed het toch.”

Het citaat is van Peter Drenth, landbouwgedeputeerde van Gelderland. Op een boerenbijeenkomst in Echteld maakte hij afgelopen week duidelijk dat hij nog steeds niet begrijpt waarom stikstofminister Christianne van der Wal haar beruchte kaartje op 10 juni wél naar buiten bracht, als onderdeel van de stikstofplannen van het kabinet. „De minister maakt haar eigen afwegingen.”

Het kaartje werkte als een rode lap op een stier. De volgende dag al kon iedere boer op de website Boer&Bunder precies bekijken welk percentage stikstofkorting op zijn perceel van toepassing was – althans, zo werd het kaartje door vrijwel iedereen geïnterpreteerd. Ook al riep de minister dat de reductiepercentages op het kaartje niet in beton gegoten waren: het kwaad was al geschied.

Op 22 juni beleefde Nederland in het Gelderse Stroe het grootste boerenprotest uit de geschiedenis, gevolgd door een reeks acties op kleinere schaal verspreid over het land. Signalen aan de politiek: die kaart moet van tafel, de staat van natuurgebieden moet ter plekke worden beoordeeld in plaats van met modelmatige berekeningen, de landbouw moet meer ruimte en tijd krijgen voor innovaties en het platteland moet leefbaar blijven.

Vrijdag stuurde Van der Wal een nieuwe brief naar de Tweede Kamer met de „stand van zaken.” Belangrijkste nieuws, aldus het begeleidende persbericht: groen licht inclusief 504 miljoen euro voor provinciale plannen om versneld de uitstoot van stikstof door de landbouw te verminderen. Bovendien wordt 250 miljoen euro naar voren gehaald om de zogeheten PAS-melders sneller aan een geldige natuurvergunning te helpen. Dit betreft boeren die buiten hun schuld in problemen zijn gekomen toen het oude stikstofbeleid (PAS) in 2019 door de rechter werd afgeschoten.

Maar wat zegt de brief over die punten waar de boeren zoveel kritiek op hebben? Kort en goed: die staan gewoon overeind. Hoogstens is hier en daar sprake van enige verzachting.

Kaart

Neem de kaart van Van der Wal. Nee, die is geen „blauwdruk die provincies één-op-één moeten toepassen” en geeft al helemaal „geen inzicht op bedrijfsniveau.” In gewoon Nederlands: provincies mogen tussen gebieden wat schuiven met percentages. Maar let wel: aan de „nationale emissiereductiedoelen” wordt niet getornd. Nog steeds geldt dat de uitstoot van ammoniakstikstof in 2030 gemiddeld 50 procent lager moet zijn dan in 2019.

Neem de zogeheten kritische depositiewaarde (KDW): de berekende stikstofneerslag die schadelijk kan zijn voor kwetsbare natuur. Die staat in de door het vorige kabinet in 2021 ingevoerde stikstofwet en blijft daar ook in staan. De wet wordt op één punt wél aangepast: het al genoemde „emissiereductiedoel” gaat vijf jaar naar voren, van 2035 naar 2030. De landbouw krijgt dus niet meer, maar minder tijd om zich aan te passen en met technische maatregelen de ammoniakuitstoot te lijf te gaan.

Lichtpuntje voor de boeren is dat het kabinet ook kijkt naar andere bedreigingen van de natuur, zoals verdroging en verstoring. Zo kan het verhogen van het waterpeil helpen om de natuur gezonder te maken. Dat is volgens de kabinetsbrief vooral van belang voor gebieden waar het simpelweg onhaalbaar is om onder de KDW te komen. Bijvoorbeeld langs de kust en in grensstreken: daar komt stikstof van elders binnenwaaien, ook al zouden alle boeren er stoppen.

Maar of de KDW dan ook voor bijvoorbeeld de Veluwe wat kan worden versoepeld? Daar laat de brief zich niet duidelijk over uit. Wel komt er een onafhankelijke „Ecologische Autoriteit” die de gebiedsgerichte aanpak van natuurherstel gaat beoordelen. Daarbij wordt overigens niet alleen naar stikstof gekeken, maar ook naar waterkwaliteit en klimaat.

Natuurnetwerk

Neem ten slotte de brede bufferzones rond Natura 2000 gebieden en het zogeheten Natuurnetwerk Nederland (NNN). Die hebben onder boeren veel onrust veroorzaakt. Op het kaartje van Van der Wal hebben ze een afwijkende kleur, met een aangescherpt stikstofdoel. De vrees onder boeren is dat dit in feite „bijgepluste” natuur is die straks dezelfde bescherming gaat krijgen als de ‘echte’ kwetsbare natuur.

Het kabinet neemt deze vrees niet weg. Weliswaar verklaart de jongste brief dat het NNN en Natura 2000 twee verschillende zaken zijn, waarbij de doelen voor de laatste in de wet zijn vastgelegd en die voor de eerste niet. Maar in het NNN krijgt natuur wel prioriteit en zullen de provincies moeten komen met „een passende reductiedoelstelling.” Hoe streng die wordt, laat het kabinet dus open.

Boerenorganisaties reageren verschillend op de brief. Brancheorganisatie LTO Nederland ziet in een eerste reactie „openingen” voor innovaties en denkt dat het kabinet eigenlijk ook wel van de wettelijke KDW af wil. Volgens de actiegroepen Agractie en FDF houdt het kabinet gewoon vast aan het ingezette beleid. Alle drie de organisaties zijn niet van plan om in augustus met de door het kabinet aangestelde bemiddelaar Johan Remkes om tafel te gaan.

In een interview met Boerderij, dat zondag op de website van dit vakblad werd gepubliceerd, geeft minister Van der Wal nog eens een duidelijk signaal af: zelfs een boer met alle nodige vergunningen die geïnvesteerd heeft in duurzaamheid, krijgt van haar niet de zekerheid dat hij boer kan blijven. Tegelijk weigert ze om bij Brussel te gaan praten over aanpassing van moeilijk in stand te houden natuurgebieden.

De clash tussen kabinet en landbouw duurt voort.

> rd.nl/stikstof