Excuses doen ertoe rond ‘Srebrenica’
Zevenentwintig jaar na dato is ‘Srebrenica’ nog altijd een open wond. Excuses voor het feit dat Nederlandse militairen niet bij machte waren de ruim 8300 moslimmannen te beschermen tegen het geweld van de Bosnische Serviërs brengen geen genezing, maar verzachten de pijn wel.
De teneur van de reacties van Bosniërs op de „diepste excuses” die minister Kasja Ollongren van Defensie maandag maakte bij de jaarlijkse herdenking van de massamoord in het Bosnische Potocari, was in ieder geval positief. Dat is veel waard.
De woorden die Ollongren maandag koos, zijn uiteraard met grote zorg gekozen. De minister benadrukte dat Nederland deel uitmaakte van een bredere VN-missie. „Als deel van deze gemeenschap deelt de Nederlandse regering in de verantwoordelijkheid voor de situatie waarin dit kon gebeuren”, zei ze. De minister zei verder dat de Nederlandse militairen „bleven doen wat ze konden, om hun taak zo goed mogelijk uit te voeren en weerloze mensen te beschermen.”
Met andere woorden: de Dutchbatters hebben de Bosniërs niet willens en wetens laten vallen, maar konden in de gegeven omstandigheden hun missie niet volbrengen. De excuses gelden strikt genomen dan ook niet zozeer het optreden van Dutchbat, als wel de internationale gemeenschap waar Nederland deel van uitmaakte.
Dat is in lijn met de excuses die premier Mark Rutte in juni aanbood aan de Dutchbatveteranen. Het kabinet zou de Dutchbatters te weinig steun hebben gegeven toen ze na ‘Srebrenica’ in het beklaagdenbankje belandden. Het kabinetsbesluit om ook de nabestaanden excuses aan te bieden, was gekoppeld aan deze spijtbetuigingen.
De excuses van maandag blijken door nabestaanden van de slachtoffers op prijs te worden gesteld en daarmee is veel over de zin ervan gezegd. Tegelijk blijft de vraag reëel wat excuses voor een gedeelde verantwoordelijkheid nu concreet betekenen. De Hoge Raad heeft Nederland in 2013 aansprakelijk gesteld voor de dood van drie moslimmannen, die door Dutchbat van de compound waren gestuurd. In 2019 oordeelde de Raad dat Nederland bovendien „voor 10 procent” verantwoordelijk is voor de dood van 350 andere moslims. Defensie maakte na beide uitspraken schadevergoedingen over aan de nabestaanden.
Ollongren noemde beide uitspraken opmerkelijk genoeg niet, wat de excuses concreter had gemaakt. Wat vooral blijft staan is echter dat ze er goed aan heeft gedaan maandag de geschiedenis recht in de ogen te kijken, zoals ze het zelf verwoordde. De complexiteit van een situatie als in Srebrenica mag geen excuus zijn er nooit meer op terug te komen.
Enkel het oplezen van de namen van alle 8372 mannen en jongens die in 1995 zijn omgebracht, duurt volgens een berekening al 11 uur en 58 minuten. Dat tekent de diepte van de wond, of beter van 8372 wonden. Daarachter zit een veelvoud aan nabestaanden. Zij hebben recht op blijvende reflectie over de verantwoordelijkheden voor dat leed.
