Niet voormalige SGP-kamerlid Elbert Dijkgraaf, maar de vroegere VVD-minister Johan Remkes moet het kabinet en de boeren weer met elkaar in gesprek brengen. Het kabinet maakte dat zondag bekend.

„Op zondag nota bene”, zegt Van der Tak, die Dijkgraaf had aangedragen. „Eigenlijk moest ik er wel even om lachen. Een zondagssteek houdt geen week, zeiden ze vroeger al.”

Betekent dit dat u weinig vertrouwen hebt in Remkes?

„Het kabinet heeft het over een onafhankelijk gespreksleider. Maar wat ons betreft is hij een bemiddelaar. Daar had de Tweede Kamer ook om gevraagd. Als je als kabinet zo’n zwaargewicht benoemt, moet hij kunnen bijsturen en zeggen: „Dit moet anders.” Als hij die ruimte niet krijgt, heeft verder praten geen zin. Ik sta daar keihard in.”

U gaat dus wel met hem aan tafel?

„Wij staan open voor een gesprek. Maar alleen als we het over drie pijnpunten kunnen hebben. Dan heb ik het over de doelen, het tijdpad en de manier waarop boeren werk moeten maken van vermindering van de stikstofuitstoot.

Het kaartje van minister Van der Wal (waarop moet kleuren is aangegeven waar en hoeveel de stikstofuitstoot in Nederland omlaag moet, TR) moet worden ingetrokken. Iedere boer is meteen gaan kijken wat dat kaartje voor zijn bedrijf betekent. Dat heeft gezorgd voor al die beroering en de opstand die nu aan de gang is.”

Opstand?

„Ja, zo noem ik het. Dit zijn de grootste boerenprotesten ooit. Twee weken geleden waren bij de demonstratie in Stroe 18.000 mensen, en daarna zijn er allerlei regionale protesten gevolgd. En nu weer die blokkades van distributiecentra van supermarkten.

Boeren zijn wanhopig. Dat voel ik als ik met ze praat. Vorige week nog sprak ik met de groep uit de Gelderse Vallei, waarvan er tien zijn opgepakt. Vijf zijn er losgelaten, vijf anderen blijven vastzitten tot hun zaak half juli voorkomt. Ik vind dat de mobiele eenheid over de schreef is gegaan. Het was een rustige actie, afgestemd met de plaatselijke politie. Waarom dan zo hard ingrijpen? Dat die jongens nog vast zitten, hakt erin. Zeker in zo’n gebied waar veel mensen kerkelijk betrokken zijn.”

De Bijbel roept ons op om de overheid te gehoorzamen. Hoe verklaart u dat kerkelijke mensen aan de soms heftige protestacties meedoen?

„Mensen worden meegesleept door hun emoties. Dat gebeurt als je bedrijf van de kaart geveegd dreigt te worden, als de overdracht van je boerderij aan je zoon of dochter in gevaar komt of als je geen lening meer bij de bank kunt krijgen omdat je in een krimpgebied zit. Wat de kerken betreft, laten die vooral blijven benadrukken dat de overheid Gods dienares is. Maar laten ze ook aandacht geven aan mensen, zodat die hun gevoelens van wanhoop kwijt kunnen, en bidden om een oplossing.”

Het kabinet heeft al gezegd dat het kaartje van Van der Wal niet is bedoeld om individuele boeren op af te rekenen. Provincies krijgen ruimte voor maatwerk. Welke doelen vindt u nog meer onacceptabel?

„De kritische depositiewaarden (berekende normen voor de maximale stikstofneerslag op kwetsbare natuurgebieden, TR). Die worden bepaald met een indicatief model dat is opgewaardeerd tot tekentafelmeetlat. De Vogel- en Habitatrichtlijn (Europese regelgeving voor bescherming van de natuur, TR) praat alleen over instandhouding van de natuur, niet over stikstofdoelen. De rest van de Europese Unie loopt zich niet vast in zulke strenge normen. Alleen Nederland moet weer eens het eigenwijze jongetje in de klas zijn en werkt met dit model.”

U bent het ook niet eens met het tijdpad. Legt u dat eens uit?

„In de stikstofwet uit 2021 staat dat de ammoniakuitstoot door de landbouw in 2035 met de helft verminderd moet zijn ten opzichte van 2018. Daar zouden we dus 14 jaar de tijd voor hebben. Maar in het coalitieakkoord is het doel vervroegd naar 2030. De provincies hebben nu nog een jaar om gebiedsplannen uit te werken. Daarna wordt er vast nog een half jaar aan geschaafd. In de praktijk kun je dus pas begin 2024 starten. Dan heeft de sector nog zes jaar over. Halveren in zo’n kort tijdsbestek is onhaalbaar.

Het kabinet heeft het plan over de schutting gegooid bij de provincies zonder zich af te vragen of er wel draagvlak voor is. Kijk naar de maatschappelijke weerstand, niet alleen van de boeren maar ook van de provincies zelf. De sociaal-economische gevolgen voor het platteland zijn nog niet eens doorgerekend.”

Dan is er nog de manier waarop de stikstofuitstoot naar beneden moet. Wat bedoelt u daarmee?

„De perspectiefbrief van minister Staghouwer van Landbouw heeft boeren niets te bieden. Hij moet van de Tweede Kamer voor Prinsjesdag zijn huiswerk overdoen. Wat ons betreft zet hij veel meer in op innovatie in plaats van krimp. Daar is heel veel mee te bereiken. John van der Ent, topman van supermarktketen Spar, was vorige week zo onder de indruk van een nieuw mestverwerkingssysteem van fabrikant Lely dat hij voorstelde iedere melkveehouder er eentje te geven. Dan is volgens hem voor 3 miljard euro het stikstofprobleem opgelost. Dat systeem, Lely Sphere, scheidt in de stal de mest en urine van koeien. In combinatie met luchtwassen levert dit in proeven 70 procent minder ammoniakuitstoot op.”

Hebt u nog meer wensen?

„Piekbelasters zouden de keuze moeten krijgen: óf innoveren, óf zich op vrijwillige basis laten uitkopen met behoud van hun productierechten, zodat ze elders verder kunnen boeren.

Ook de regeling voor boeren die willen stoppen kan beter. Op dit moment dekt die 85 procent van de waarde, omdat het verdienvermogen niet wordt meegerekend. Dat moet naar 100 procent.

Als het zo wordt aangepakt, keert de rust terug, daar ben ik van overtuigd. Boer en overheid staan nu vijandig tegenover elkaar. Alleen bij een normale verhouding kunnen we snel uit het stikstofprobleem komen.

Als het tot een inhoudelijk gesprek komt, zullen wij aan Remkes weer ons plan Duurzaam Evenwicht voorleggen. Dat hebben we vorig jaar met VNO-NCW, MKB-Nederland, Bouwend Nederland, Natuurmonumenten en Natuur & Milieu opgesteld. Elbert Dijkgraaf trok die kar. Ons plan zet in op innovatie, verplaatsing van piekbelasters en stimulering van duurzame landbouw door boeren te belonen voor inspanningen op dit gebied. Bij die aanpak komt de stikstofuitstoot in 2030 zo’n 40 procent lager uit dan in 2019. Maar ons plan heeft geen eerlijke kans gehad. De coalitie heeft zich in de richting laten dringen die D66 voorstaat. Waarom is me volstrekt onduidelijk.”