Er zijn meerdere meldingen geweest van ‘beroepsbetogers’ die zich aansluiten bij radicale boeren, zei Jan Struijs van de Nederlandse Politiebond woensdagavond tegen Nieuwsuur. Onder meer bij de demonstratie in Den Haag dinsdag.

„Zulke betogers kennen we van eerdere demonstraties, zoals in de coronatijd. Hun enige doel is de overheid te ontwrichten. Vroeger zouden we hen anarchisten noemen, mensen die tegen elke vorm van overheid zijn”, licht Struijs desgevraagd toe.

De vakbondsleider maakt zich zorgen over de komende dagen. Voor maandag staan er acties op stapel rond vliegvelden en de Rotterdamse haven. „Die demonstraties zijn gepland rond vitale onderdelen van onze maatschappij. Dat is ernstig. Er lijkt een negatieve veiligheidsspiraal te ontstaan.”

Hij ziet de uit de hand gelopen boerenprotesten als een aanval op de democratie. „Je ziet dat steeds meer raadsleden, wethouders, burgemeesters, Tweede Kamerleden worden bedreigd. Eén Kamerlid (Derk Boswijk van het CDA, MK) gaf al aan thuis te blijven om zijn gezin te beschermen. Het ontbreken van die persoon betekent: geen volwaardige debatten meer. Als politie moeten we daarnaast steeds meer mensen beveiligen en bewaken. Langzaam maar zeker durven politici zich –uit angst voor intimidatie–niet meer uit te spreken. Als intimidatie het verdienmodel wordt om je eigen gelijk te halen, gaat het de verkeerde kant op met de democratie.”

De Friese boerin Pauline van Rijsoort legde op Twitter het verband tussen de protesten en populistische politici die de boerenmeute ophitsen. Ze zei er ’s nachts wakker van te liggen. „Wij boeren hebben ons zó laten ophitsen door personen en politici die ons uit pure stemmingmakerij voorhouden dat ons bestaansrecht verdwijnt. Het beleid vertalen als: alle boeren moeten weg.” Ze kwam na een serie berichten tot de slotsom: „Boeren hebben totaal geen baat bij escalatie, populisten wél.”

Politicoloog Andre Krouwel ziet het verband ook. Hij waarschuwt dat de boeren zich niet voor het karretje van populisten moeten laten spannen. „Populisten –zoals van de FVD– zijn helemaal niet geïnteresseerd in boeren. Ze stellen ook helemaal geen oplossingen voor hoe je op de lange termijn op een houdbare manier landbouw kunt bedrijven. Hoogstens roepen ze dat de boer meer ruimte moet krijgen. Maar ja, wat zegt dat? Hun doel is dan ook vooral het systeem en het vertrouwen in instituties te ondermijnen en het wantrouwen te laten groeien. Tijdens de protesten maken ze heel opportuun gebruik van de ontevredenheid die leeft en proberen die aan te wakkeren en te mobiliseren.”

Het verbaast filosoof Cees Zweistra niet dat de boerenprotesten „gekaapt” worden door partijen die anti-overheid zijn. „Deze mensen hebben de afgelopen twee jaar een eigen positie verworven in het maatschappelijke debat rond corona. Maar daarover hoor je bijna niemand meer. Dus hebben ze een nieuw verhaal nodig. Ik begrijp de gretigheid van bepaalde politieke partijen wel.”

Lees ook

Waarom verspreiden mensen onzinverhaal dat Willem-Alexander enkelband draagt?

Boeren roepen de bemoeienis van populisten en complotdenkers wel over zichzelf af, stelt Zweistra. „Een harde kern onder de boeren ontkent het stikstofprobleem. Alsof het door ambtenaren in Den Haag verzonnen is. De coronaontkenner herkent geestverwanten onder de boeren en sluit zich vervolgens bij hen aan. Het valt me van boeren tegen dat ze dezelfde retoriek gebruiken als complotdenkers”, aldus de filosoof, die eerder een boek schreef over het fenomeen.

Volgens Zweistra is er sprake van een gevaarlijke tendens. „Het ontkennen van problemen zie ik als een vorm van nihilisme. Je ontkent namelijk de realiteit en gaat daarmee de eigen verantwoordelijkheid uit de weg. Dat is zeer, zeer schadelijk in een samenleving. Want samenleven houdt in: verantwoordelijkheid nemen. Als de groep complotdenkers in Nederland steeds groter wordt, kan het ontaarden in anarchie, wetteloosheid.”

Krouwel onderschrijft het verband met complotdenken. „Behalve het ontkennen van het probleem zou de stikstofcrisis ook enkel opgezet zijn om meer woningbouw of zonneparken te realiseren.” Hij ziet in de huidige ontwikkelingen een mix van emoties, extreem complotdenken en populisme ontstaan. „Dat is een dodelijke combinatie voor de democratie. Door emoties kun je niet meer rationeel nadenken en verlies je de waarheid uit het oog. Je gelooft vervolgens anderen niet meer, maar alleen wat in je straatje past. Vervolgens laat het populisme de emoties zich tegen het systeem keren.”

Volgens Krouwel is het zaak dat gematigde boeren zich niet de mond laten snoeren. „Gelukkig is een groot deel van de Nederlandse bevolking gematigd. Het is een klein deel van de boeren voor wie het gesprek niet mogelijk is.”