Bijstandsgerechtigden moeten aan te veel verplichtingen voldoen, vindt Schouten. Het stoort haar met name dat hulp van familie of vrienden al snel wordt „afgestraft” met een korting op de uitkering. Zij spreekt van een „boete op compassie”. Het moet ook mogelijk worden zelf hulp aan te bieden, bijvoorbeeld door iemand in nood tijdelijk in huis te nemen, zonder dat dit direct gevolgen heeft.

Uit onderzoek van het ministerie van Sociale Zaken blijkt dat het „logisch” is dat verschillende onderdelen van de Participatiewet soms streng worden uitgelegd. De problemen ontstaan vooral als de pijnpunten uit de wet zich opstapelen en „gebundeld terechtkomen bij één en dezelfde bijstandsgerechtigde”. Dit „pakt hardvochtig uit en brengt mensen in de knel”. De Participatiewet is dan ook „uit balans”.

Wanneer regels onevenredig hard uitpakken zijn wel uitzonderingen mogelijk, maar die vergen veel tijd en werk. Als de werkdruk onder ambtenaren toeneemt, hebben ze minder tijd om individuele gevallen goed te beoordelen en te kijken of ze maatwerk moeten en kunnen leveren. De Nationale Ombudsman Reinier van Zutphen waarschuwde daar recent ook al voor in zijn jaarverslag. Hij merkte op dat „maatwerk geen oplossing is voor slecht beleid”.

De ingrepen van Schouten passen bij de trend dat de politiek zich bewuster wil zijn van hoe wetten en regels in de praktijk voor mensen uitpakken. De verbouwing van de wet is evenwel complex, en zal niet zomaar geregeld zijn, erkent de bewindsvrouw.

Om de problemen van de allerarmsten op te lossen is bovendien meer nodig dan alleen een minder strenge toepassing van de wetgeving rond de bijstand. Er moet volgens de onderzoekers een „voorspelbaar bestaansminimum” komen. Dat vraagt ook om onder meer de door het kabinet gewenste herziening van het toeslagenstelsel.