In 1914 sprak de Amerikaanse politicus Hiram Johnson woorden uit die hun belang allerminst verloren hebben: „De waarheid is het eerste slachtoffer in de oorlog.” Ook voor de nu in Oekraïne woedende strijd gaat deze waarheid over de leugen op. De propagandamachine aan beide kanten vertaalt alle berichten van het front naar een gewenste visie, in de hoop dat de buitenstaander emotioneel partij zal kiezen voor de goeden en de kwaden zal verfoeien.

Zelfs de oorlog op de Balkan, die in 1991 begon, heeft niet tot zulke wijdverspreide emoties geleid als de huidige strijd om Oekraïne. We moeten voor een vergelijking teruggaan naar de Hongaarse opstand tegen het Sovjetcommunisme in 1956. Toen leidden de beelden van wanhopig tegen Sovjetsoldaten en hun tanks vechtende Hongaren tot tranen bij de Nederlanders die aan hun radio gekluisterd zaten.

Verborgen agenda

Juist in deze maanden van diepe collectieve verontwaardiging over de inval van Russische troepen in Oekraïne blijft het de opdracht van journalisten en betrokken burgers om niet klakkeloos het officiële commentaar van de regering van Oekraïne te herhalen. We staan voor vragen die essentieel zijn voor ons oordeel over de motieven van de landen die nu gigantische geldsommen beschikbaar stellen om Oekraïne van de meest geavanceerde wapens te voorzien. De motieven zijn bekend: het gaat om hulp aan een onschuldig, democratisch gezind volk dat door een demonische vijand lafhartig is overvallen. Maar we ontkomen (omwille van de waarheid) niet aan een onderzoek naar de agenda van de landen die nu zo ruimhartig wapens aan Oekraïne leveren. Alleen de hoogste functionarissen en de defensieministers van de NAVO kennen deze agenda.

Bestaat een dergelijke agenda wel? Dat is niet onwaarschijnlijk. Een paar keer heeft de Amerikaanse minister van Defensie Lloyd Austin (voormalig bestuurslid van wapenfabrikant Raytheon) laten doorschemeren dat het ultieme doel van de hulpoperatie fundamentele verzwakking van Rusland is, zodat dit land geen rol meer zal kunnen spelen op het wereldtoneel. In dat beeld past de waarschuwing van de VS aan Duitsland en Nederland om de gaspijpleiding Nord Stream (voor het transport van Russisch gas naar West-Europa) niet in gebruik te nemen. De VS zijn vreselijk benauwd voor West-Europese afhankelijkheid van Rusland voor de energievoorziening. Duitsland is echter voor zijn energiebehoefte tot in lengte van dagen grotendeels afhankelijk van het Russische gas, tenzij de afgedankte steenkool en bruinkool opnieuw voor energieproductie in aanmerking komen.

Concreet is daarom de vraag: welke mogelijke verborgen motieven hebben de NAVO-landen om officieel voor de vrijheid van Oekraïne, maar in wezen met andere (verborgen) doelen oorlog met Rusland te voeren? Voor het antwoord hebben we integere onderzoeksjournalisten nodig.

Moeizaam graafproces

Daar sluit een andere, brandende vraag zich bij aan. Als het waar is dat Rusland sinds 2014 keer op keer om de garantie heeft gevraagd dat Oekraïne geen lid van de NAVO wordt, waarom is die garantie dan niet gegeven? Hebben de VS en West-Europa gedacht dat het zo’n vaart niet zou lopen? En hoe hebben we daarnaast het steeds weer in de Aziatische pers opduikende gegeven te duiden dat de VS en Engeland in de jaren na 2014 Oekraïne van zware wapens hebben voorzien? Tevens hebben deze landen honderden instructeurs beschikbaar gesteld om het leger van Oekraïne op de confrontatie met Rusland voor te bereiden.

Voor de talloze Rusland- en Poetinhaters in Nederland zijn kritische vragen over de achtergronden van de oorlog in Oekraïne en de onbetrouwbare officiële berichtgeving daarover een soort verraad aan de Oekraïners, die het kind van de rekening zijn geworden. Voor wie ondanks alle obstakels toch iets als waarheid tracht te vinden, is een moeizaam graafproces een bittere noodzaak. Dit zoekproces moet gericht zijn op het overwinnen van de verscheurende vijandbeelden over en weer, op vredesonderhandelingen en op ontwapening. Wanneer echter wordt vastgehouden aan de actie-reactie-lijn, waarbij beide kanten steeds meer tanks, raketten en gevechtsvliegtuigen inzetten, kunnen we de mogelijkheid van vrede wel vaarwel zeggen. Dan dreigen bovendien grote negatieve gevolgen voor de economie en de stabiliteit van West-Europa zelf.

De auteur doceerde Duitse letterkunde en Cultuurstudies aan de Radboud Universiteit Nijmegen.