Steun voor de moordpartij spreekt eigenlijk niemand openlijk uit, maar tegelijk deelt een aanzienlijk deel van de Amerikanen de opvattingen van de moordenaar. Uit een recent onderzoek van persbureau AP blijkt dat een op de drie Amerikanen de theorie van Great Replacement aanhangt. Kort samengevat komt deze theorie erop neer dat een kleine, elitaire groep –voornamelijk bestaande uit Joden– welbewust werkt aan het doorbreken van de blanke suprematie in de westerse wereld door grote groepen niet-westerse immigranten binnen te laten. Daartegen moet verzet worden georganiseerd. In Nederland staat deze gedachtegang bekend als de ”omvolkingstheorie”, die in zekere mate ook door Forum voor Democratie wordt aangehangen.

Waar dit idee toe kan leiden, is inmiddels wel duidelijk. In de Verenigde Staten zijn er de laatste jaren verschillende schietpartijen geweest waarbij de daders zich gedreven wisten door deze omvolkingsgedachte. In 2018 vielen er elf doden bij een synagoge in Pittsburgh. De schutter, Robert Gregory Bowers, schreef in een verklaring dat volgens hem Joodse organisaties de immigratie vanuit Latijns-Amerika stimuleerden. In 2019 opende een 21-jarige man het vuur in een Walmartsupermarkt in de Texaanse grensstad El Paso en doodde 23 mensen. In een door hem geschreven manifest staat dat hij dit deed uit zorg over de „culturele en etnische vervanging door de invasie van Hispanics.” Die zouden de blanke cultuur in de VS bedreigen.

Ku Klux Klan

De gedachte dat Amerika het land moet zijn van het ”witte ras” leefde al in de 19e eeuw. Vooral na de vrijlating van de slaven in 1863 ontstond de gedachte dat de blanke suprematie wordt bedreigd. Dat leidde enkele jaren later tot de oprichting van de Ku Klux Klan (KKK), een verzamelnaam voor een aantal geheime, racistische genootschappen. Zij verzetten zich tegen de immigratie van Joden, niet-westerse volken en –later– communisten en maakten zich schuldig aan moordpartijen onder met name Afro-Amerikanen.

Was de KKK nog een organisatie aan de rand van de samenleving, de omvolkingstheorie kreeg in de eerste helft van de 20e eeuw breder draagvlak. In 1916 schreef de Amerikaan Madison Grant, een eugeneticus, natuurbeschermer en verdediger van wetenschappelijk racisme, The Passing of the Great Race. Het boek promootte het idee van de superioriteit van het blanke, Arische ”ras” in Noord-Europa en waarschuwde dat het werd bedreigd door „inferieure rassen.” Zijn opvattingen droegen bij aan de strenge Immigratiewet van 1924 in de VS. Maar niet alleen in Amerika lazen velen Grants boek. Adolf Hitler noemde het „mijn Bijbel.” Tot op de dag van vandaag blijven blanke Amerikaanse suprematisten Grant citeren.

De ideeën van Grant vormen de basis voor de omvolkingstheorie. De Franse schrijver Renaud Camus werkte die in 2011 nader uit in een essay, waarin hij de term ”le grand replacement” lanceerde. De gedachte van omvolking dook vervolgens op in verschillende complottheorieën. Die stellen dat er sprake is van een geheime operatie om de westerse beschaving omver te werpen.

Het opvallende in de VS is dat deze gedachtegang inmiddels een breed draagvlak heeft gekregen bij een deel van de Republikeinen. Robert Pape, onderzoeker aan de universiteit van Chicago, noemt het „zeer zorgwekkend” dat meer dan 40 procent van hen deze theorie aanhangt. „Ze is vervat in complotdenken en is een belangrijke factor geworden in de polarisatie.”

Presentator

Amerikaanse media wijzen in dit verband vooral op de invloed van Tucker Carlson, presentator van een populaire show op de conservatieve nieuwszender Fox News. Carlson zou de omvolkingstheorie openlijk propageren. Hij verwijt de Amerikaanse president Joe Biden en de Democratische Partij immigratie te gebruiken om de invloed van de witte bevolkingsgroep en cultuur terug te dringen. Zij zouden er volgens hem op uit zijn om de „huidige kiezers” te vervangen door „gehoorzamer kiezers uit de Derde Wereld.”

Dinsdag deed de Democratische fractieleider in de Senaat, Chuck Schumer, een oproep aan de eigenaar van Fox News, Rupert Murdoch, om Carlson te ontslaan. Een woordvoerder van Fox News ontkent dat de presentator de omstreden theorie verdedigt.

Lees ook

Streamen van aanslag moeilijk geheel te voorkomen

De Fox News-presentator zelf zegt zich van geen kwaad bewust te zijn. Wel constateert hij een allergie bij links voor elke opmerking over negatieve effecten van de immigratie. „Dan ben je onmiddellijk verdacht.”

Overigens is Fox News niet het enige kanaal waarlangs de omvolkingstheorie de samenleving zich verbreidt. Ook sommige Republikeinse politici dragen daaraan bij. Matt Gaetz, lid van het Huis van Afgevaardigden, nam het op voor Tucker Carlson toen deze onder vuur kwam te liggen vanwege zijn omvolkingsuitspraken. Gaetz schreef: „Carlson heeft gelijk.” Zijn partijgenoot en collega Elise Stefanik ging nog een stap verder. In een grote advertentie schreef ze vorig jaar dat de Democraten het voornemen hebben om 11 miljoen illegale immigranten een pardon te geven „waardoor het huidige electoraat wordt overlopen en een permanente linkse meerderheid in Washington wordt gecreëerd.”

Onderzoeker Robert Pape vindt het tekenend voor groeiende waardering bij de Republikeinen voor de omvolkingstheorie dat juist Stefanik dit schreef. „Zij is op twee na de hoogste binnen de partijorganisatie. Niet uitgesloten moet worden dat ze binnen enkele jaren partijeleider is.”

Volgens Pape misbruiken de Republikeinen de immigratieproblematiek om de omvolkingsgedachte te promoten. „Het merkwaardige is dat ze aan de ene kant stellen dat Biden net zo’n groot immigratieprobleem heeft als Trump terwijl hij beloofde het radicaal anders aan te pakken. Feitelijk is dat ook zo. Maar aan de andere kant zeggen Republikeinen dat Biden de immigranten gebruikt om zijn eigen electorale basis te vergroten. Ra, ra, hoe kan dat.”

Cultuur

Meer gematigde Republikeinen maken zich zorgen over de groeiende populariteit van de omvolkingstheorie in hun partij. Zij wijzen erop dat Republikeinse presidenten uit het verleden zich anders opstelden. Ronald Reagan is nog steeds popualiar bij conservatieve Republikeinen. Hij zei in 1990 dat de VS uniek in de wereld is „juist omdat we immigranten van alle rassen, geloofsovertuigingen en achtergronden verwelkomen. Hier is de enige plek op aarde waar we de broederschap van de mens hebben.” Hij zei daar trots op te zijn.

Onder christenen

In een toespraak, twee jaar geleden, om de slachtoffers van 9/11 te herdenken, herinnerde voormalig president George W. Bush aan de eenheid die er onder de bevolking was na de dramatische gebeurtenissen: „In een tijd waarin superioriteitsdenken, haat en geweld had kunnen aanwakkeren tegen mensen die als buitenstaanders werden gezien, zag ik Amerikanen tegenover immigranten en vluchtelingen opnieuw duidelijk maken dat ze welkom zijn. Dat is de natie die ik ken. Maar dat is niet alleen nostalgie. Dat gevoelen is de meest ware versie van onszelf. Het is wat we zijn geweest – en wat we weer kunnen zijn.”Onder christenen

Verschillende voorgangers van orthodox-protestantse denominaties hebben in de achterliggende jaren met zorg geconstateerd dat de omvolkingsgedachte ook binnen hun kringen postvat.

„Christenen wijken van de Bijbel en hun eigen geloof af als ze zeggen dat immigranten met een niet-blanke huidskleur een bedreiging vormen”, schrijft Alan Cross, predikant van een gemeente van zuidelijke baptisten in Petaluma (Californië), in zijn boek When Heaven and Earth Collide: Racism, Southern Evangelicals, and the Better Way of Jesus. „Elke keer dat christenen dit soort denken omarmen, is er sprake van een vervorming van het geloof. De Bijbel laat geen ruimte voor de omvolkingstheorie, racisme, xenofobie, angst voor de ander of het rangschikken van mensen naar ras.”

Als christenen in de richting van superioriteitsdenken beginnen af te drijven is dat volgens Cross „niet vanwege theologie of wat de Bijbel leert. Het is altijd omdat de cultuur hen die kant op trekt. Ze beginnen dan hun geloof aan te passen aan hun wensen. Zo wordt onze theologie verwrongen en verdraaid.”