Oorzaken

Vergrijzing

De laatste tijd gaan relatief veel mensen pensioen. Dat is hen van harte gegund, maar er zijn onvoldoende jongeren die de leeggekomen plaatsen innemen. Op dit moment is één op de vijf Nederlanders ouder dan 65 jaar, maar dat aantal blijft toenemen. Volgens de huidige prognoses stopt de vergrijzingstrend pas na 2040.

Daarnaast worden de pensionado’s steeds ouder en zijn er steeds meer mensen nodig die hen verzorgen. Die continue stijging van het aantal mensen dat in de zorg werkt, is op den duur niet meer houdbaar, schreef minister Conny Helder van Langdurige Zorg maandag aan de Tweede Kamer. Om de stijgende zorgvraag aan te kunnen, moet de zorg anders worden georganiseerd. Op dit moment werkt een op de zes werknemers in de sector zorg en welzijn. Uit een eerdere analyse van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) bleek al dat dit, gezien de stijgende zorgvraag, bij ongewijzigd beleid oploopt naar een op de vijf in 2030 en een op de vier in 2040. Bij ongewijzigd beleid groeit het aantal zorgwerkers van 1,5 miljoen naar 2,4 miljoen, stelt Helder.

Gevolgen

Ontwrichting maatschappij

Het tekort aan handen is ook in het dagelijks leven merkbaar, bijvoorbeeld in het verkeer en het openbaar vervoer. Maandag bleef de Ketheltunnel enkele uren dicht omdat er niemand was om hem in de gaten te houden. Vanwege het personeelstekort zullen de NS vanaf 13 juni met minder treinen gaan rijden. Dat gebeurde eerder dit jaar al toen ProRail te weinig personeel had bij de verkeersleidingspost in Utrecht. Bekend zijn de recente problemen op Schiphol waar lange rijen ontstonden omdat er onvoldoende personeel was om de bagage goed af te handelen.

Havens zoals Rotterdam kampen met tekorten aan vrachtwagenchauffeurs. Door het tekort aan truckers kan de boel bij containerterminals vastlopen, waardoor containers zich opstapelen. Minister Karien van Gennip van Sociale Zaken had het dinsdag over „maatschappij-ontwrichtende problemen.”

Werkgevers in deze essentiële beroepen hebben volgens Van Gennip een belangrijke verantwoordelijkheid om „aantrekkelijk te zijn voor werkzoekenden als het gaat om loon, cultuur, scholing, roosters en manier van werven.”

Oplossingen

Meer loon

Leerkrachten in het basisonderwijs, politiemensen, postbezorgers: in heel wat sectoren was er afgelopen maanden sprake van een loonsverhoging. Worden die beroepen daardoor nu interessanter en dragen de loonsverhogingen bij aan de oplossing van het personeelstekort? Niet als nieuwe aanwas uit andere sectoren komt, dan verplaats je het probleem. Wel als mensen uit het onbenut arbeidspotentieel daardoor besluiten weer of meer uren te gaan werken.

Meer loon alleen helpt trouwens onvoldoende om werknemers vast te houden of aan te trekken. Vooral jongere werknemers lijken een goede sfeer binnen het bedrijf steeds belangrijker te vinden. Ongezelligheid kan een reden zijn om de baan op te zeggen.

Een andere ontwikkeling is dat steeds meer scholen opleidingen aanbieden waarbij studenten leren en werken combineren. Daardoor dragen studenten al eerder bij aan de arbeidsmarkt en gaan ze al geld verdienen voordat ze afgestudeerd zijn.

Arbeidsmigranten

Vanaf eind dit jaar wil de Europese Commissie de deuren openzetten voor nieuwe arbeidsmigranten. Ook in de Nederland gebeurt het volop en al tientallen jaren lang. Denk aan de gastarbeiders uit Turkije en Marokko die het zware werk opknapten waar Nederlanders hun neus voor ophaalden. Tegenwoordig komen er veel arbeidsmigranten uit Oost-Europese landen.

Ook aan deze oplossing kleven veel nadelen. De Turken en Marokkanen haalden hun gezinnen naar Nederland en bleven hier permanent wonen. Goed integreren bleek echter niet voor iedereen even eenvoudig. Bij arbeidsmigranten uit Oost-Europa speelt het probleem van de slechte arbeidsomstandigheden en belabberde huisvesting.

Volgens voorzitter Piet Fortuin van de CNV is het naar Nederland halen van buitenlandse arbeidskrachten daarom een „kortzichtige oplossing” die niet houdbaar is voor de lange termijn. „Meer arbeidsmigratie is niet bespreekbaar zolang zoveel Nederlanders nog aan de kant staan”, aldus Fortuin.